نجف در ۱۶۰ كیلومتری جنوب بغداد در مختصات °۳۱٫۹۹ شمالی و °۴۴٫۳۳ غربی قرار گرفته و زاویه انحراف قبله آن ۲۱ درجه و ۵۲ دقیقه و ۵۶ ثانیه است. .این شهر به ترتیب ۷۵ و ۵۵ كیلومتر با شهرهای مهم كربلا و حله فاصله دارد، و در جنوب آن‌ها قرار گرفته است. مساحت كل شهر ۷۵۰۰ هكتار است كه از این میزان حدود ۵۰۰۰ هكتار بافت شهری است. در ۸۰ سال اخیر از جانب شمالی، جنوبی و شرقی قلب تاریخی شهر توسعه یافته است.
جمعیت آن در سال ۲۰۰۳ میلادی، ۵۸۵٬۶۰۰ نفر برآورد شده است. این شهر مركز استان نجف است و از مقدس‌ترین شهرهای شیعیان و مركز قدرت سیاسی شیعیان در عراق بشمار می‌رود. شهر نجف از لحاظ جغرافیایی در نزدیكی شهر كوفه قرار گرفته است. نزدیكی شهر نجف و كوفه به نحوی است كه نمی‌توان این دو شهر را از همدیگر مجزا دانست.
اسامی نجف اشرف
در متون تاریخی ، اسامی گوناگونی برای نجف ذكر شده است كه برخی مشهور بوده و در متون متعدد مشاهده می‌شوند. از جمله غری یا غریان ، مشهد و نجف اشرف و برخی دیگر از شهرت چندانی برخوردار نیستند مانند الطور ، الطهر ، الجودی ، الربوه ، بانقیا و اللسان.
وجه تسمیه نجف اشرف
از لغتنامه‌ی دهخدا : نجف: جای بلند دراز نرم كه آب بر آن نرود، و آن در میانه وادی می‌باشد و گاهی در میانه زمین ، یا آن زمین مستدیر بلنداطراف است. (منتهی الارب) (آنندراج). یا آن زمین مستدیری است كه بر اطرافش مشرف باشد. (از اقرب الموارد). جای بلند كه آب بدان نرسد. (فرهنگ خطی). ج ، نجاف . توده خاك و ریگ. پشته . (منتهی الارب) (از آنندراج) (ناظم الاطباء). تل . (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد)
پیشینه تاریخی شهر نجف اشرف
گرچه در متون تاریخی اشاره ای به نام نجف در طول تاریخ نشده است اما بر اساس برخی روایات و احادیث كشتی نوح در این مكان آرام گرفت. و فرزندان نوح در این مكان روزگار گذراندند و پس از زیاد شدن نسل در سراسر جهان پراكنده شدند. همچنین نقل شده است كه نجف ، منزل حضرت ابراهیم بوده است.
نجف اشرف پس از آشكار شدن قبر مطهر حضرت علی
در عصر اسلامی تا زمان عباسی نام چندانی از نجف به چشم نمی‌خورد . آشكار شدن قبر مطهر حضرت علی نقطه عطف تاریخ نجف به حساب می‌آید. حضرت علی در ۲۱ رمضان سال ۴۰ هجری قمری به شهادت رسیدند. پیكر مطهر حضرت بر اساس وصیت ایشان شبانه از كوفه به مكان كنونی كه بعدها نجف نامیده شد، منتقل شده و دفن گردیدند. فرزندان امام، ایشان را مخفیانه دفن كردند تا خوارج و یاران معاویه امكان جسارت به قبر مطهر را نیابند. از مكان قبر امام تنها فرزندان و یاران خاص ایشان با خبر بودند و به صورت مخفیانه ایشان را زیارت می‌كردند. امام سجاد و امام محمد باقر به صورت پنهانی در دوران بنی مروان به زیارت قبر حضرت می‌رفتند. امام صادق (۸۳-۱۴۸ ه.ق) در عصر بنی عباس بارها از مدینه به عراق رفتند و قبر جدشان حضرت علی را زیارت كردند. ایشان هر بار عده ای از اصحاب نزدیك را با خود همراه می‌ساختند و آنان را به قبر آن حضرت راهنمایی می‌كردند. سنت زیارت شیعیان از قبر حضرت علی از زمان امام صادق كه مردم را به قبر آن حضرت راهنمایی كردند، هر چند به صورت محدود و مخفیانه رونق گرفت. به دلیل كینه ای كه خلفای اموی نسبت به حضرت علی داشتند و از بیم جسارت و توهین نسبت به قبر ایشان، این مكان مقدس بیش از ۹۰ سال برای عموم پنهان ماند. با آشكار شدن مزار امام ، شهر نجف مورد استقبال و توجه عمومی قرار گرفت و عمران و آبادانی آن آغاز شد.
رابطه حیره و نجف
در برخی متون تاریخی نام نجف همراه با نام حیره ذكر شده است : "حیره در سه میلی كوفه و بر نجف واقع است " " حیره در حدود یك فرسخ از كوفه فاصله دارد ... حیره در محلی است كه به آن نجف گویند." تاریخ ساخت و ایجاد حیره به فرمانروایی بخت النصر پادشاه معروف بابل بر می‌گردد. پیش از اسلام ، حیره یكی از پایگاههای مسیحیان بوده و آثار و بناهای متعددی در آن وجود داشته است. این شهر تاریخی در سال ۱۲ ه.ق توسط مسلمانان فتح شد و یكی از پایگاههای مهم مسلمانان گردید. ولی با احداث كوفه در نزدیكی آن رو به افول نهاد، تا آنكه در اوایل حكومت معتضد عباسی ، اواخر قرن سوم ، كاملا ویران شد و در قرن چهارم اثری از حیره برجای نبود. مورخانی كه تاریخ نجف را به قبل از اسلام نسبت می‌دهند در حقیقت نجف و حیره را یك شهر انگاشته اند.
رابطه كوفه با نجف
كوفه با نجف ارتباطی تنگاتنگ دارد . بخش مهمی از دوران زندگانی حضرت علی و تاریخ اسلام در كوفه بوده است. بنابر متون تاریخی كوفه را مسلمانان عرب در صدر اسلام بنیاد نهادند . مورخان سال احداث كوفه را به اختلاف ، ۱۵ ،۱۷ و ۱۹ ه.ق ذكر كرده اند. اما با توجه به روایات منقول از ائمه اطهار برخی پیامبران و رسولان الهی در این شهر حضور داشته اند. وجود مقام های برخی پیامبران الهی در مسجد كوفه حكایت از همین مطلب دارد. هم اكنون كوفه به علت نزدیكی اش با نجف و همچنین برخورداری از اماكن زیارتی پر اهمیت پذیرای زائرین فراوانی در خود است. در حقیقت زائرین حرم مطهر حضرت علی زمانی از سفر خود را به بازدید و زیارت از مساجد و مقابر مهم كوفه اختصاص می‌دهند.
رخدادهای تاریخی نجف اشرف
شهر نجف به سبب وجود مرقد مطهر حضرت علی شاهد رخدادها و وقایع مهمی درون خود بوده است و تاریخی پر فراز و نشیب داشته است . در ادامه مهم ترین رخدادهای تاریخی این شهر را فهرست وار پی می‌گیریم:
· ۴۰ه.ق : شهادت حضرت امیر
· ۶۱ه.ق : عبور امام حسین از نجف در راه كربلا
· ۱۳۲ه.ق : آشكار شدن قبر مطهر توسط امام جعفر بن محمد الصادق
· ۱۷۵ه.ق : آشكار شدن قبر به روایت دیگر و بنای قبه ای بر آن توسط هارون الرشید
· ۲۳۶ه.ق : تخریب مقبره نجف و كربلا توسط متوكل عباسی
· ۲۶۴ه.ق : قبر بنایی ندارد و دور آن سنگی بیش نیست.
· ۲۸۳ه.ق : بنای قبه و بارگاه بر قبر مطهر توسط محمد بن زید معروف به داعی صغیر، در زمان خلافت معتضد عباسی
· ۲۹۳ه.ق : نجف به تصرف قرمطیان در آمد.
· ۳۱۷ه.ق : ابوالهیجاء حمدانی، امیر موصل، به بنای حرم افزود و آن را توسعه داد.
· ۳۳۴ه.ق : آل بویه عراق را گرفتند و ۱۲۷ سال در آن حكومت كردند.
· ۳۳۸ه.ق : ساخت گنبد سفید برای حرم توسط عمر بن یحیی حاكم كوفه
· ۳۶۶ه.ق : عضد الدوله بویه ای بنای عظیمی بر قبر ساخت . این بنا در سال ۷۵۵ آتش گرفت و در سال ۷۶۰ تعمیر شد.
· ۳۶۹ه.ق : كشاندن آب فرات به نجف توسط عضد الدوله به وسیله قنات
· ۴۰۰ه.ق : ساخت دیوار دور حرم
· ۴۴۸ه.ق : مهاجرت شیخ طوسی ملقب به شیخ الطائفه از بغداد به نجف در این سال آغاز تحول علمی این شهر به حساب می‌آید. از آن تاریخ نجف اشرف قطب علمی جهان تشیع می‌گردد و از اقصی نقاط جهان تشیع طلاب و علما به نجف می‌شتابند.
· ۴۷۹ه.ق : ملك شاه سلجوقی به زیارت نجف رفت و دستور داد نهر آبی از فرات به نجف كشیدند.
· ۵۹۰ه.ق : در پی وقوع زلزله بنای بقعه فرو ریخت.
· ۷۵۳ه.ق : قسمت های چوبی دیوار های حرم آتش گرفت.
· ۷۵۵ه.ق : بار دیگر حرم مطهر آتش گرفت و از بین رفت.
· ۷۵۹ه.ق : ساخت بنایی جدید بر مقام امام علی(معروف به صافی صفا)
· ۸۵۷ه.ق : حاكم بصره به نجف و كربلا حمله كرد و آن شهرها را غارت كرد.
· ۹۱۴ه.ق : شاه اسماعیل صفوی به نجف رفت و دستور ساخت قناتی را صادر كرد.
· ۱۰۳۳ه.ق : شاه عباس صفوی پس از زیارت نجف اشرف اقدامات زیر را انجام داد: پاكسازی نهری كه شاه طهماسب ساخته بود. تعمیر گنبد. دستور توسعه حرم( كه طی سه سال انجام شد.) قسمتی از رواق عمران بن شاهین تخریب شد و به صحن الحاق گردید تا هندسه صحن كامل شود. دور شهر دیواری كشیده و پشت آن خندقی حفر كردند.
· ۱۰۴۲ه.ق : شاه صفی به زیارت نجف رفت . از اقدامات مهم او: تجدید بنای گنبد و ایوان ساخت دارالشفا، مطبخ، دار الضیافه حوض و وضوخانه در صحن احداث نهری از فرات تا نجف در مدت دو ماه و نیم و آبرسانی به شهر
· ۱۱۵۶ه.ق : نادر شاه در جنگ با عثمانی به عراق حمله كرد و نجف را هم گرفت. كارهای نادر شاه عبارتند از: طلا كردن گنبد و منار و ایوان ترمیم دیوار دور حرم ساخت آتشدان از طلا و جواهر در داخل حرم برای عود و بخور -اهدای جواهرات و هدایای بی نظیر به آستان مقدس
· ۱۱۹۷ه.ق : به دستور شاه علی مردان خان زند، قبه و صحن مطهر تعمیر شد. سقا خانه واقع در صحن مرمت شد ، چاه های نجف را تمیز كردند، هدایای بسیار قیمتی و چراغدانهای جواهر به حرم هدیه كردند.
· ۱۲۰۴ه.ق : ضریح نقره ای توسط آقا محمد خان قاجار به حرم هدیه شد.
· ۱۲۰۶ه.ق : در جهت حل مساله مزاحمت قبور موجود در صحن و راحتی عبور ومرور راهروی زیرزمینی جهت انتقال قبرهای موجود به پایین حفر شد و پس از آن كف صحن مفروش گردید.
· ۱۲۱۷ه.ق : به دستور والی بغداد، از ترس حمله وهابیان، خزانه حرم را خالی كردند و طلا و جواهرات آن را – تا از بین رفتن خطرو به صورت امانت - با بیست شتر به بغداد حمل كردند.
· ۱۲۲۰ه.ق : وهابیان آل سعود به نجف حمله كردند ، اموال مردم را غارت كرده و به نوامیس آن‌ها بی حرمتی كردند.
· ۱۲۲۶ه.ق : ساخت دیوار شهر توسط وزیر فتح علی شاه (صدر اعظم اصفهانی موسس مدرسه صدر) تمام شد. با ساخت این دیوار، یورشهای وهابیان به نجف قطع شد.
· ۱۲۳۶ه.ق : تعمیر مناره های حرم و بازسازی منار جنوبی
· ۱۲۶۱ه.ق : احداث حوض آب در صحن
· ۱۲۶۲ه.ق : تعویض ضریح (ضریح نقره)
· ۱۲۷۶ه.ق : تعویض در چوبی باب القبله صحن
· ۱۲۹۳ه.ق : خشك شدن بحر نجف ( گرچه خشك شدن بحر ، قبل از این به صورت تدریجی بوده است.)
· ۱۲۹۸ه.ق : تعویض ضریح مطهر، این بار ضریح محرابی شكل ساخته شد.
· ۱۳۰۴ه.ق : تعمیر مرقد مطهر و صفحات طلای آن
· ۱۳۰۵ه.ق : نصب ساعت بر روی باب شرقی كبیر توسط وزیر ناصرالدین شاه
· ۱۳۵۷ه.ق : تخریب كامل دیوار شهر و شروع توسعه نجف جدید
· ۱۴۰۰ه.ق : روی كار آمدن صدام ، تلاشهای جدی در محو آثار ایرانی در عتبات ، جدا كردن كتیبه گریو گنبد و تغییر تاریخ برخی كتیبه‌ها در حرم مطهر، تخریب تكیه‌ی بكتاشیه و احداث مضیف حرم به جای آن
· ۱۴۱۰ه.ق : انتفاضه‌ی شعبانیه شیعیان عراق و ورود ارتش عراق به نجف اشرف پس از ۱۷ روز مقاومت شهر ،غارت كتابخانه‌ها و مدارس و خانه‌ها و به یغما بردن نسخ خطی بسیار ،حمله به حرم مطهر از جانب باب سوق الكبیر و تخریب بخشهایی از سر در ،اصابت خمپاره به گنبد مطهر و جدا كردن كتیبه های نستعلیق ایوان طلا و كتیبه‌ی طلای سر در باب سوق الكبیر، تخریب كامل مقام امام زین العابدین
· ۱۴۱۲ه.ق: تخریب نیمی از محله‌ی العماره، غربی حرم مطهر ،توسط حكومت صدام
· ۱۴۲۴ه.ق : سقوط حكومت صدام
· ۱۴۲۵ه.ق : جنگ بین نیروهای آمریكایی و جیش المهدی ،وارد شدن خسارات جدی به قبرستان وادی السلام و تخریب بافت شهری اطراف حرم
· ۱۴۲۶ه.ق : تخریب مسجد بالاسر و شروع به احداث مسجدی جدید در آن مكان
حوزه نجف
شهر نجف از سال‌ها پیش به عنوان یك مركز حوزوی شناخته می‌شده است، در حقیقت شهر نجف در طول هزار سال گذشته، به تعبیر امروزی شهری دانشگاهی بوده است .مدارس متعدد علمیه و بزرگترین علمای شیعه، در جوار باب علم نبوی، طالبان علوم دینی را به این شهر می‌كشانده است. ،تا قبل از تأسیس (رونق گیری؟) حوزه‌ی علمیه‌ی قم توسط عبدالكریم حائری یزدی به ندرت مرجع دینی یا عالمی طراز اول در تمام جغرافیای شیعی یافت می‌شد ، كه سالیانی را در این شهر سپری نكرده باشد . اگر چه این وضعیت هم اكنون تغییر كرده است ولی با این حال هنوز شهر نجف به عنوان یك مركز حوزوی شناخته می‌شود. هم اكنون سید علی سیستانی مرجع بزرگ شیعیان در این شهر مستقر است.
منبع : http://fa.wikipedia.org