● ولادت

حاج سید علی آقا قاضی فرزند حاج سید حسین قاضی است. ایشان در سیزدهم ماه ذی الحجهٔ الحرام سال ۱۲۸۲هـ.ق. در تبریز متولد شد و او را علی نام نهادند، بعد از بلوغ و رشد به تحصیل علوم ادبیه و دینیه مشغول گردید و مدتی در نزد پدر بزرگوار خود و میرزا موسی تبریزی و میرزا محمد علی قراچه داغی درس خواند.

● پدر

پدر ایشان، سید حسین قاضی، انسانی بزرگ و وارسته بود كه از شاگردان برجسته آیت الله العظمی میرزا محمد حسن شیرازی بود و از ایشان اجازه اجتهاد داشت.

درباره ایشان گفته اند زمانی كه قصد داشت سامرا را ترك كند و به زادگاه خویش تبریز باز گردد استادش میرزای شیرازی به وی فرمود در شبانه روز یك ساعت را برای خودت بگذار.

یك سال بعد چند نفر از تجار تبریز به سامرا مشرف می شوند و با آیت الله میرزا محمد حسن شیرازی ملاقات می كنند؛ وقتی ایشان احوال شاگرد خویش را جویا می شود، می گویند:

یك ساعتی كه شما نصیحت فرموده اید، تمام اوقات ایشان را گرفته، و در شب و روز با خدای خود مراوده دارند.

● تحصیلات

سید علی قاضی از همان ابتدای جوانی تحصیلات خود را نزد پدر بزرگوار سید حسین قاضی و میرزا موسوی تبریزی و میرزا محمد علی قراچه داغی آغاز كرد.

پدرش به علم تفسیر علاقه و رغبت خاص و ید طولایی داشته است، چنانكه سید علی آقا خودش تصریح كرده كه تفسیر كشاف را خدمت پدرش خوانده است. همچنین ایشان ادبیات عربی و فارسی را پیش شاعر نامی و دانشمند معروف میرزا محمد تقی تبریزی معروف به «حجهٔ الاسلام» و متخلص به « نیر» خوانده و از ایشان اشعار زیادی به فارسی و عربی نقل می كرد و شعر طنز ایشان را كه هزار بیت بود از بر كرده بود و می خواند.

ایشان در سال ۱۳۰۸هـ.ق. در سن ۲۶ سالگی به نجف اشرف مشرف شد و تا آخر عمر آن جا را موطن اصلی خویش قرار داد. آیت الله سید علی آقا قاضی از زمانی كه وارد نجف اشرف شد، دیگر از آنجا به هیچ عنوان خارج نشد مگر یك بار برای زیارت مشهد مقدس حدود سال ۱۳۳۰هـ ق به ایران سفر كرد و بعد از زیارت به طهران بازگشت و مدت كوتاهی در شهرری در جوار شاه عبدالعظیم اقامت گزید.

● اساتید

ایشان در نجف نزد مرحوم فاضل شرابیانی، شیخ محمد حسن مامقانی، شیخ فتح الله شریعت، آخوند خراسانی، عارف كامل حاج امامقلی نخجوانی و حاجی میرزا حسین خلیلی درس خواند و مخصوصاً از بهترین شاگردان این استاد اخیر به شمار می آمد كه در خدمت وی تهذیب اخلاق را تحصیل كرد.

ایشان از سن نوجوانی تحت تربیت والد گرامی، آقا سید حسین قاضی بود و جوهره حركت و سلوك ایشان از پدر بزرگوارشان می باشد و بعد از آن كه به نجف اشرف مشرف شدند، نزد آیت الله شیخ محمد بهاری و آیت الله سید احمد كربلایی معروف به واحد العین و به كسب مكارم اخلاقی و عرفانی پرداخت و این دو نیز از مبرزترین شاگردان ملاحسینقلی همدانی(ره) بودند.

● درجه اجتهاد

پس از اقامت در نجف اشرف، تحصیلات حوزوی خود را نزد اساتیدی از جمله فاضل شربیانی، شیخ محمد مامقانی، شیخ فتح الله شریعت، آخوند خراسانی و... ادامه دادند و سرانجام كوشش های خستگی ناپذیر مرحوم آیت الله قاضی در راه كسب علم، كمال و دانش، در سن ۲۷ سالگی به ثمر نشست و این جوان بلند همت در عنفوان جوانی به درجه اجتهاد رسید.

● جامعیت علمی

آقا سید هاشم حداد از شاگردان ایشان می فرمود:

مرحوم آقا (قاضی) یك عالمی بود كه از جهت فقاهت بی نظیر بود. از جهت فهم روایت و حدیث بی نظیر بود. از جهت تفسیر و علوم قرآنی بی نظیر بود. از جهت ادبیات عرب و لغت و فصاحت بی نظیر بود، حتی از جهت تجوید و قرائت قرآن. و در مجالس فاتحه ای كه احیاناً حضور پیدا می نمود، كمتر قاری قرآن بود كه جرأت خواندن در حضور وی را داشته باشد، چرا كه اشكالهای تجویدی و نحوه قرائتشان را می گفت...

آیت الله خسروشاهی از علامه طباطبائی نقل می كردند كه:

كتابهای معقول را خواندم ولی وقتی خدمت سید علی آقا قاضی رسیدم فهمیدم كه یك كلمه هم نفهمیدم!

مرحوم قاضی در لغت عرب بی نظیر بود، گویند: چهل هزار لغت از حفظ داشت. و شعر عربی را چنان می سرود كه اعراب تشخیص نمی دادند سراینده این شعر عجمی(غیر عرب) است. روزی در بین مذاكرات، مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالله مامقانی(ره) به ایشان می گوید:

من آن قدر در لغت و شعر عرب تسلط دارم كه اگر شخص غیر عرب، شعری عربی بسراید من می فهمم كه سراینده عجم است، اگرچه آن شعر در اعلی درجه از فصاحت و بلاغت باشد. مرحوم قاضی یكی از قصائد عربی را كه سراینده اش عرب بود شروع به خواندن می كند و در بین آن قصیده، از خود چند شعر بالبداهه اضافه می كند و سپس به ایشان می گوید: كدام یك از اینها را غیر عرب سروده است؟ و ایشان نتوانستند تشخیص دهند.

مرحوم قاضی در تفسیر قرآن كریم و معانی آن ید طولائی داشت و علامه طهرانی از قول مرحوم استاد علامه طباطبائی می فرمودند:

این سبك تفسیر آیه به آیه را مرحوم قاضی به ما تعلیم دادند و ما در تفسیر{المیزان}، از مسیر و روش ایشان پیروی می كنیم. ایشان در فهم معانی روایات وارده از ائمه معصومین علیهم السلام ذهن بسیار باز و روشنی داشتند و ما طریقه فهم احادیث را كه « فقه الحدیث» گویند از ایشان آموخته ایم.

● شاگردان

آیت الله قاضی طی سه دوره، اخلاق و عرفان اسلامی را با كلام نافذ و عمل صالح خویش تدریس فرمودند و در هر دوره شاگردانی پرورش دادند كه هر كدام از بزرگان وادی عرفان و اخلاق محسوب می شوند؛ و البته فقط نام تعدادی از آن ها بر ما معلوم است و این كه ایشان در حقیقت چه كسانی را تا قله های بلند عرفان و معنویت بالا كشیده و از شراب گوارای معرفت بر كامشان ریختند، برای ما بصورت كامل و دقیق آشكار نیست. اما به تعدادی از آن ها كه مبرز و شناخته شده هستند، اشاره می كنیم:

▪ آیت الله شیخ محمد تقی آملی(ره)

▪ آیت الله سید محمد حسین طباطبائی(ره)

▪ آیت الله سید محمد حسن طباطبایی(ره)

▪ آیت الله محمد تقی بهجت فومنی(حفظه الله)

▪ آیت الله سید عباس كاشانی(حفظه الله)

▪ آیت الله سید عبد الكریم كشمیری(ره)

▪ آیت الله شهید سید عبدالحسین دستغیب(ره)

▪ آیت الله علی اكبر مرندی(ره)

▪ آیت الله سید حسن مصطفوی تبریزی

▪ آیت الله علی محمد بروجردی(ره)

▪ آیت الله نجابت شیرازی(ره)

▪ آیت الله سید محمد حسینی همدانی

▪ آیت الله سید حسن مسقطی(ره)

▪ آیت الله سید هاشم رضوی كشمیری(ره)

▪ حاج سید هاشم حداد(ره)

و ...

● تقیّد تام به آداب شرع

خود را به ضوابط و آداب شرع و رعایت مستحبات و ترك مكروهات ملزم ساخته بود تا امری از محبوب فرو نماند و آن قدر بر آن اصرار می كند كه به حسب طاقت بشری هیچ مستحبی از او فوت نمی شود تا آن جا كه یكی از مخالفین ایشان می گوید:

من سفر بسیار كردم، با بزرگان عالم اسلام محشور بوده ام و از احوال بسیاری از آنان بالمشاهده آگاهم اما حقیقتاً هیچ كس را همانند قاضی تا بدین حد مقید به آداب شرع ندیده ام.

خود ایشان می گوید:

چون بیست سال تمام چشمم را كنترل كرده بودم، چشم ترس برای من آمده بود، چنان كه هر وقت می خواست نامحرمی وارد شود از دو دقیقه قبل خود به خود چشم هایم بسته می شد و خداوند به من منت گذاشت كه چشم من بی اختیار روی هم می آمد و آن مشقت از من رفته بود.

اگر به جستجوی آب زمین را كندی، نباید خسته و ناامید شوی، اگر وقتش باشد به آب می رسی، وگرنه ناامید مشو كه بالاخره به آب می رسی و حتی آ برایت فوران می كند.

و لا تكن كمثل من ان فتح الباب خرج

والزم و كن كمثل من ان فتح الباب ولج

اگر دری باز شد، تو بیشتر استقامت به خرج بده؛ بگو خدایا! افزونش كن؛ باید در عبودیت استقامت ورزید، یعنی صبور شد؛ اگر خواستند بكشندش، بگوید من از خدا دست بر نمی دارم؛ اگر نان و آبش را قطع كردند، استقامت كند، و حتی اگر دنیا جمع شود و بگویند بیا صرفنظر كن بگوید صرفنظر نمی كنم.

● رحلت

میرزا علی آقا قاضی پس از سالها تدریس معارف بلند اسلامی و تربیت شاگردان الهی، در روز دوشنبه چهارم ماه ربیع المولود سال ۱۳۶۶ مطابق هفتم بهمن ماه در نجف اشرف وفات كرد و در وادی الاسلام نزد پدر خود دفن شد.

مدت عمر شریف ایشان هشتاد و سه سال و دو ماه و بیست و یك روز بوده است.

سید عبدالحسین قاضی نوه ایشان جریان شب رحلت آقای قاضی را این طور بیان می كند:

ایشان مدتی بیمار بودند. یك شب به پدرم كه در آن زمان ۲۰ ساله بودند می گویند كه امشب نخواب و بیدار باش. پدرم هم متوجه نمی شود كه جریان چیست.

ایشان نقل می كند كه ساعتی از نیمه شب آقای قاضی او را صدا می زنند و رو به قبله دراز می كشند و می گویند من در حال مرگ هستم و به او سفارش می كنند كه همسر و بچه های دیگرشان را بیدار نكند و تا صبح بالای سرشان بنشیند و قرآن بخواند.

پدرم می گوید علی رغم این كه اگر كسی بداند كه پدش در حال مرگ است و هیچ نگوید، سخت است، اما من این موضوع را با كمال آرامش پذیرفتم و به كسی هیچ نگفتم و پیش او نشستم.

آقای قاضی به من فرمودند كه دارم راحت می شوم و این راحتی از طرف پاهایم شروع شده و به طرف بالا می آید. سپس فرمودند فقط قلبم درد می كند بعد فرمودند كه رویم را بپوشان، من هم روی صورتشان را پوشاندم و ایشان از دنیا رفتند.

من بدون هیچ دغدغه و اضطراب تا صبح پیش ایشان نشستم و قرآن خواندم تا آن كه هنگام اذان صبح شد و خانواده آمدند و پرسیدند كه جریان چیست و من هم گفتم كه پدر فوت شده است و فریاد و سر و صدا از اهل خانه بلند شد و در آن لحظه تازه متوجه تصرف او شدم و فهمیدم چه اتفاقی افتاده است و از مرگ پدرم بسیار متأثر شدم.

او كه عمری با عشق و سر سپردگی به مولایش امام حسین علیه السلام سر كرده، غریب نیست اگر حضرتش، كریمانه، خود كسی را سراغش بفرستد تا كارهای دفن و كفن او را بجا آورد. آقا یحیی هرگز آقای قاضی را نمی شناخته ولی از طرف امام حسین علیه السلام در حالت خواب یا مكاشفه برای این امر مأموریت پیدا می كند و تمام كارهای كفن و دفن ایشان را انجام می دهد.[1]