جلال الدین ابوالفضل عبدالرحمن بن ابى بكر بن محمد ابن سابق الدین خضیرى سیوطى (849ـ911ق) یكى از بزرگترین عالمان، محدثان، مورخان و مفسران ادیبان عرب اهل سنت به شمار مى رود كه بیش از ششصد عنوان كتاب بزرگ و كوچك در زمینه هاى مختلف علوم اسلامى تألیف كرده است و از این رو به ابن الكتب (یعنى فرزند كتاب) لقب یافته است. او در اُسیوط از تبعات قاهره متولد شد و در همانجا رشد یافت. كمتر از هشت سال داشت كه كل قرآن را حفظ كرد و در سنین نوجوانى كتابهاى «عمدة الأحكام»، «المنهاج» نووى، «الفیه» ابن مالك، و «المنهاج» بیضاوى را نیز حفظ كرد.

او در فقه پیرو مذهب شافعى بود و البته علماى اهل سنت او را صاحب نظر و مجتهد دانسته اند. سیوطى تا سن چهل سالگى به تحصیل علوم پرداخت و سپس از جامعه منزوى شد تا به تدوین و تألیف كتاب بپرازد و در هر یك از رشته هاى علمى مثل تفسیر، حدیث، فقه، تاریخ، لغت، و ادبیات عرب بیش از ده كتاب تألیف كرد. او دو كتاب درباره شخصیت خود نوشته است: التحدّث بنعمة الله، و دیگرى حسن المحاضرة فى أخبار مصر و قاهره.

سیوطى براى كسب علوم گوناگون به شهرهاى مختلف مناطق اسلامى مسافرت كرد و از حضور بسیارى از علماى بر جسته اسلامى بهره برده كه مهم ترین آنها عبارتند از: شیخ محمد مجذوب، شیخ شهاب الدین مشار مساحى، شیخ الإسلام علم الدین بلقینى، شیخ الإسلام شرف الدین مناوى، علامه تقى الدین سُبكى حنفى، محیى الدین كافیجى، سیف الدین محمد حنفى، مجد الدین ابن السباع، عزالدین بن محمد میقاتى، عزالدین كنانى، محمدبن ابراهیم دوانى، تقى الدین احمد شُمُنّى، عبدالقادر عُبادى، ابن خوندار و ... .

سیوطى بیشتر به تألیف كتاب اشتغال داشت تا تربیت شاگرد اما برخى از شاگردان او عبارتند از: عبدالقادر شاذلى، محمدابن إیاس، و محمد داودى.

او تألیفات فراوانى داشت و به همین دلیل علماى زیادى بر او حسادت كرده و اتهامات فراوانى به او نسبت داده اند؛ برخى از كسانى كه با او عقده و كینه داشتند عبارتند از:

سخاوى، احمد بن حسین بن علیف، برهان الدین ابن كركى، احمد بن محمد قسطلانى، شمس الدین جوهرى، و شمس الدین البانى؛ كه سیوطى در مقام ردّ اتهامات وخرده گیرى هاى آنان مقاله هایى را تنظیم و منتشر كرده بود.

سیوطى ارادت و مودت فراوانى نسبت به اهل بیت پیامبر(صلى الله علیه وآله) داشت و در بیشتر كتابهایش به ذكر مناقب و فضائل آن بزرگواران پرداخته است و از این جهت كتابهاى او بیش از سایر كتابهاى اهل سنت مورد توجه علماى شیعه قرار گرفته است.

مهم ترین تألیفات او عبارتند از:

1ـ الاتقان فی علوم القرآن؛ 2ـ الأشباه و النظائر؛ كه البته دو كتاب با این عنوان نوشته است یكى درباره زبان و ادبیات عرب و دیگرى درباره فروع فقه شافعى؛ 3ـ التاج فى إعراب مشكل المنهاج؛ 4ـ الإكلیل فی استنباط التنزیل؛ 5ـ بغیة الوعاة فى طبقات اللغویین و النحاة؛ 6ـ تاریخ الخلفاء؛ 7ـ التحبیر لعلم التفسیر؛ 8ـ تدریب الراوى فی شرح تقریب النووى؛ 9ـ ترجمان القرآن؛ 10ـ تفسیر الجلالین؛ 11ـ تنویر الحوالك فى شرح موطأ اءلامام مالك؛ 12ـ الجامع الصغیر در زمینه احادیث؛ 13ـ الجامع الكبیر (جمع الجوامع)؛ 14ـ حسن المحاضرة فى اخبار مصر و القاهره؛ 15؛ 15ـ الخصائص و المعجزات النبویة؛ 16ـ الدر المنثور فى التفسیر بالمأثور؛ 18ـ الدرّ النثیر فی تلخیص نهایة ابن الأثیر؛ 18ـ الدرر المنتثرة فى الأحادیث المشتهره؛ 19ـ زهر الربى فى شرح سنن البخارى؛ 20ـ طبقات الحفاظ؛ 21ـ طبقات المفسرین؛ 22ـ عقود الزبرجد على مسند الإمام احمد؛ 23ـ مصباح الزجاجة فى شرح سنن ابن ماجة؛ 24ـ متشابه القرآن.

منابع:

1ـ خیر الدین زركلى، الأعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چ8، 1989م، ج3، ص301، به بعد؛ ج4، ص43؛ ج6، ص5 و ص29.

2ـ جلال الدین سیوطى، المحاضرات و المحاورات، تحقیق یحیى الجبورى، بیروت، دارالمغرب الاسلامى، 1424ق، مقدمه محقق.

3ـ ابن عماد حنبلى، شذرات الذهب فى أخبار من ذهب، تحقیق الأرناؤوط، بیروت، دار ابن كثیر، 1406ق، ج10، ص74.

منبع : سایت آیت الله مكارم شیرازی ( حفظه الله )