موضوع اصلی رفراندوم (انقلاب سفید) چه بود و علمای اسلام در برابر آن چه واكنشی نشان دادند؟

قرن بیستم، قرن بیداری و آزادیخواهی ملتهای جهان بود و استعمارگران به این نتیجه رسیدند كه دیگر غارت ثروت و هویت فرهنگی ملتهای عقب مانده با سرنیزه و نیروی نظامی امكانپذیر نیست. از این رو، برای حفظ منافع و نفوذ خود باید راه دیگری برگزینند. آنان بر آن شدند تا برای رسیدن به اهداف شوم خود، با سر دادن شعار اصلاحات، ترقی، آزادی، تمدن، عدالت و ...، مردم، آزادیخواهان، كارگران و دهقانان را فریب دهند و با امیدوار ساختن آنان به فردایی روشن، راه را بر عصیان و شورش آنان ببندند.

جان اف كِنِدی; رییس جمهور وقت آمریكا دربارهی ماهیت شوم این طرح چنین گفته است:

آمریكا به دیگر رژیمهای دستنشانده و وابسته به خود فشار آورد كه به منظور پیشگیری از جنبشهای ملی و ضد امریكایی، اقدام مزبور را به مرحلهی اجرا بگذارند... .([1])

در این میان، شاه ایران نیز بر اثر فشارهای امریكا، ژست انقلابی به خود گرفت و در سفر خود به آمریكا، برای اجرای «انقلاب سفید» در ایران، تعهد سپرد. مانع بزرگ برای اجرای این طرح، افراد و گروههایی بودند كه ماهیت این طرح را میدانستند و ممكن بود با فعالیتهای افشاگرانهی خود، ماهیت شوم و خطرناك این طرح را آشكار كنند.

شاه از احزاب و سازمانهای ملی آن روز، هیچگونه خطری احساس نمیكرد و تنها خطری كه فكر شاه را به خود مشغول ساخته بود، نقش علما و جامعهی روحانیت بود. وی میدانست كه روحانیت در برابر این خیانت ساكت نخواهد نشست. از این رو برای مردمی جلوه دادن «انقلاب سفید»، آن را در شش ماده به رفراندوم گذاشت. «انقلاب سفید» با وجود ظاهر بسیار فریبندهی آن مانند: اصلاحات ارضی، حذف ساختار ارباب ـ رعیتی، آموزش مردم بیسواد و اصلاح قانون انتخابات، طرحی استعماری برای به یغما بردن سرمایههای ایران بود كه به گفتهی طراحان آن، باید دست كم برای صد سال دیگر، ملت ایران را به خواب غفلت میبرد.([2])

اهداف:

با نگاهی كوتاه به لوایح پیشنهادی شاه، این حقیقت روشن میشود كه امریكا با اجرای این نقشه، اهداف زیر را دنبال میكرد:

1. با «اصلاحات ارضی»، نیروی ملی قشر دهقان و كارگر را كه بزرگترین خطر برای منافع آمریكا به شمار میرفت، فلج میكرد.

2. با طرح «اصلاحات قانون انتخابات»، راه نفوذ و دخالت مستقیم ستون پنجم و عوامل بیگانه كه به نام «اقلیتهای مذهبی» و «انجمن بانوان» در ایران فعالیت كردند، باز میشد.

3. در قالب طرح «سپاه دانش»، برخی جاسوسهای ورزیده و كارآزمودهی «ساواك» به روستاها گسیل میشدند تا از نفوذ نیروهای انقلابی در میان روستانشینان جلوگیری كنند.

4. با شعارهای فریبندهی «اصلاحات، انقلاب و...»، امیدواری كاذبی در جامعه پدید میآورد و با راه انداختن رفراندوم دروغین، به ملت ایران وانمود میكرد كه شاه به افكار عمومی، احترام میگذارد.([3])

واكنش علمای اسلام به رفراندوم

با آشكار شدن برخی زاویههای اصلی این رفراندوم، علمای اسلام به رهبری حضرت امام خمینی(رحمهم الله)درصدد برآمدند مفهوم و معنای لوایح ششگانهی مورد نظر شاه را بدانند. به همین دلیل، آقای كمالوند ـ یكی از علمای خرمآباد ـ به دیدار شاه رفت و مخالفت علما را با رفراندوم به او گوشزد كرد. شاه، پیشنهاد علما را نپذیرفت و بر اجرای آن پافشاری كرد.([4]) پس از به نتیجه نرسیدن این گفتوگو، امام خمینی برای تحریم رفراندوم، اعلامیهای صادر كرد كه رژیم را با مشكلات بسیاری روبهرو ساخت.

هنوز ساعتی از پخش اعلامیهی حضرت امام نگذشته بود كه موج شعار «رفراندوم قلابی مخالف اسلام است»، آسمان تهران را پر كرد. دامنهی اعتراضها به شهرهای دیگر از جمله قم رسید و بازار تهران و قم به تعطیلی كشیده شد. مأموران شاه برای كنترل اوضاع، با مردم درگیر شدند و بسیاری از روحانیانی را كه در اعتراض به رفراندوم در خانهی آقای غروی در تهران گرد آمده بودند، بازداشت و روانهی زندان كردند. شاه نیز به قم سفر كرد تا موضوع را با مراجع تقلید در میان بگذارد. با تحریم خروج مردم از خانهها به دستور امام، این نقشهی شاه نیز خنثی شد و شاه با خشم و بی هیچ دستآوردی به تهران بازگشت.

اعتراض اصلی علما و حضرت امام خمینی به این رفراندوم، درونمایهی ضد اسلامی لایحههای یاد شده، غیر قانونی بودن اصل رفراندوم و نامشروع بودن صلاحیت اجرا كنندگان آن بود. در اعلامیهی حضرت امام چنین آمده است:

در قوانین ایران، رفراندوم پیشبینی نشده... معلوم نیست چه مقامی صلاحیت اجرای آن را دارد... مقامات روحانی برای قرآن و مذهب احساس خطر میكنند و این رفراندوم اجباری مقدمهای برای از بین بردن مواد مربوط به مذهب است... .([5])

سرانجام رفراندوم با وجود اعتراضها، اعتصابها و تحریم مردم به صورت فرمایشی، برگزار شد و رژیم شاه در كمال شگفتی و ناباوری، اعلام كرد كه این طرح با نزدیك به 6 میلیون رأی به تصویب ملت ایران رسیده است.([6])

پیآمدهای تصویب «انقلاب سفید»

با تصویب این طرح، روزنامههای كشور در تبلیغاتی گسترده، این پیروزی را به شاه و ملت تبریك گفتند و حامیان خارجی رژیم نیز با فرستادن تبریكهای پیاپی، از این پیروزی، ابراز خرسندی كردند.([7]) در مقابل، روحانیان به پیشنهاد امام خمینی به عنوان اعتراض به این طرح، تصمیم گرفتند در ماه رمضان از رفتن به مساجد خودداری كنند([8]) كه خود، سرآغازی برای پیدایش تحولات بعدی در راه پیشبرد اهداف مقدس انقلاب به شمار میآمد.

پی نوشتها

[1]- همان، ص 219.

[2]. بررسی نهضت امام خمینی، حمید روحانی، صص 115 ـ 295.

[3]. همان، ص 219.

[4]. انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد آن، جمعی از نویسندگان، چاپ معارف، ص 78.

[5]. تاریخ سیاسی معاصر، جلالالدین مدنی، جامعهی مدرسین، ج 2، ص 13.

[6]. روزنامههای خبری عصر، 7 بهمن 1341.

[7]. بررسی نهضت امام خمینی، ج 1، صص 225 و 227.

[8]. این طرح پس از چند روز عملی نشد و گروهی از روحانیان برای تبلیغ به مساجد رفتند.