«رهبری» در تمام نظامهای سیاسی از جایگاه و نقش محوری و ویژه ای برخوردار است. و در واقع ستون اصلی هر نظام سیاسی محسوب می شود و در نظام سیاسی اسلام كه اداره امور جامعه بر اساس قوانین دین است و تامین نیازهای معنوی مردم در كنار توجه و تامین نیازهای مادی از اهداف و وظایف حكومت اسلامی به شمار می رود اهمیت جایگاه و نقش رهبری بیشتر آشكار می گردد. از این رو ولایت و رهبری در اسلام به عنوان یكی از پایه های اساسی اسلام بلكه مهمترین ركن اسلام معرفی شده است[1] و برای رهبر و حاكم اسلامی شرایط ویژه ای در نظر گرفته شده است.
در قانون اساسى كه برگرفته از مباني اسلام است «صلاحيت علمي لازم براي افتاء در ابواب مختلف فقه و عدالت و تقواي لازم براي رهبري امت اسلام و بينش صحيح سياسي و اجتماعى، تدبیر، شجاعت، مدیریت و قدرت كافی برای رهبری»[2] به عنوان شرایط و صفات رهبر مطرح شده است. تاریخ انقلاب اسلامی صحنه نمایش قدرت رهبری شكوهمند امام خمینی (ره) بود كه در نوع خود بی نظیر است، بی شك صداقت، صراحت، شجاعت، سازش ناپذيرى، از جان گذشتگى، صلابت، قاطعیت، عشق به اسلام، مقام عرفانى، وارستگى، شخصیت والای علمی و فقاهتی و سادگی معنی دار زندگی امام (ره) در ارائه این الگوی رهبری موثر بوده است.
آنچه كه مهم تر از این شاخص های برجسته، امام را به عنوان اسوة رهبری قرار داده و به وی نقشی برتر از یك رهبر انقلاب بخشیده این است كه به تعبیر «شهید مطهری» ندای امام از قلب فرهنگ و از اعماق تاریخ و از ژرفای روح این ملت برخاست، مردی كه در طول چهارده قرن حماسه محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ ، علی ـ علیه السلام ـ ، زهرا ـ سلام الله علیها ـ ، حسن ـ علیه السلام ـ ، حسین ـ علیه السلام ـ ، زینب ـ سلام الله علیها ـ ، سلمان، ابوذر و... صدها هزار شخصیت اسلامی دیگر را شنیده بودند و این حماسه ها با روحشان عجین شده بود، بار ديگر همان نداي آشنا را از حلقوم اين مرد شنيدند علی ـ علیه السلام ـ و حسین ـ علیه السلام ـ را در چهرة او مشاهده كردند او را آئينة تمام نماي فرهنگ و هويت اسلامي خود كه تحقير شده بود ديدند. مردم در امام ذوب شدند و امام (ره) در برابر این لبیك بزرگ تاریخ چه كرد؟ او به این ملت گمنام شخصیت داد و هویت اسلامی از دست رفته شان را به آنها بازگرداند و ایران را وارد بر صحنة سیاست جهان نمود.[3[
پس از رحلت امام (ره) ، رهبری انقلاب اسلامی در دست با كفایت مقام معظم رهبری قرار گرفت كه به تعبیر مرحوم امام «بازوی توانای جمهوری اسلامی»[4] «و از جمله افراد نادری هستند كه چون خورشید روشنی می دهند.»[5[
و مقام معظم رهبري در شرايطي رهبري انقلاب اسلامي را عهده دار شدند كه از يك سو جنگ تحميلي به پايان رسيده و شرايط ويژه دوران بازسازي و مسائل خاص آن نمايان گشته بود كه از يك طرف نياز به برنامه ريزى، تلاش، تخصص و سرمایه را ضروری می ساخت و از طرف دیگر باید ارزش های انقلاب و اصول آن در این میدان به فراموشی سپرده نمی شد و از سوی دیگر تهاجم نظامی دشمن به تهاجم فرهنگی تبدیل شد كه به مراتب خطرناك تر و حساس تر از تهاجم نظامی دشمن بود چرا كه این بار دشمن عقاید، افكار و فرهنگ جامعه اسلامی به ویژه جوانان را هدف قرار گرفت تا نظام اسلامی را از درون با مشكل مواجه سازد. و از سوی سوم شرایط خاص جهانی نیز به حساسیت این دوران می افزود فروپاشی شوروی سابق زمینه یكه تازی آمریكا برای ایجاد نظام تك قطبی در جهان را فراهم نمود كه این امر موجب افزایش فشارهای آمریكا علیه ایران گردید، پشت كردن برخی از عناصر خودی نسبت به اصول و ارزشهای انقلاب اسلامی و كسانی كه در داخل، آب به آسیاب دشمن می ریختند را نیز باید به شرایط فوق افزود.
در چنین شرایط حساسی مقام معظم رهبری شجاعانه و هوشمندانه انقلاب اسلامی را تا به امروز رهبری كردند و در سایة رهبری ایشان و حمایت مردم، امروز ایران اسلامی به عنوان كشوری مستقل و تاثیر گذار در سطح منطقه و جهان مطرح شده در برابر یكه تازیهای آمریكا و قدرتهای بزرگ ایستاده است به گونه ای كه الكساندر هیك (وزیر دفاع سابق آمریكا) چنین می گوید: كه به نظر من خطرناكتر و مهم تر از اين مشكلات بين المللى، عواقب گسترش بنیاد گرایی اسلامی است كه در ایران پاگرفته و اكنون عنوان و ثبات رژیم های عرب میانه رو را در منطقه تهدید می كند، می باشد اگر این از كنترل خارج شود منافع ابرقدرت ها را به خطرناكترین وجه به مخاطره خواهد انداخت.»[6[
از این رو آمریكا آشكارا به دشمنی با انقلاب اسلامی پرداخته و از هیچ اقدامی در این جهت دریغ ننموده است. در این نوشتار برآنیم تا جلوه هایی از رهبری حكیمانه و هوشمندانه مقام معظم رهبری را تبیین كنیم.
در بعد سیاست داخلی همان گونه كه طبق قانون اساسی «تعیین سیاست های كلی نظام جمهوری اسلامی ایران و نظارت بر حسن اجرای آن»[7] از وظایف و اختیارات رهبر شمرده شده است. مقام معظم رهبری نیز در دوران رهبری خویش سیاست های كلی نظام را به نحو شایسته ای تعیین نموده و بر اجرای آن نظارت لازم را اعمال نمودند و در این راستا طرح چشم انداز 20 ساله را مطرح نمودند: طرحی كه آینده روشنی را برای توسعه و پیشرفت ایران اسلامی در تمام ابعاد به همراه خواهد داشت. ایشان چشم انداز 20 ساله ایران و سیاست های اعلام شده را مبنای قانونگذاری مجلس برشمردند و خاطر نشان كردند. اگر همة اركان كشور و دستگاه ها به وظایف مشخص شده در این چشم انداز عمل كنند ایران ظرف 20 سال به نقطه اوج خواهد رسید.[8[
ایشان با شناخت ویژگی های انقلاب اسلامی و اهداف آن و تبیین صحیح اصول و ارزش های اسلامی و انقلابی برای مردم راه توسعه و پیشرفت همه جانبه كشور را به خوبی ترسیم نمودند. رهبر معظم انقلاب در تبيين الگوي صحيح توسعه ايران از طرح برخي مسائل از جمله مدل هاي چينى، ژاپنی و دیگر الگوهای خارجی انتقاد كردند و افزودند: «مدل توسعه ايران بايد بر اساس شرايط فرهنگى، تاريخي و ايمان و اعتقادات مردم مدلي كاملاً بومي بوده و ضمن برخورداري از تجربيات مفيد ديگران از مدل هاي توصيه شده بانك هاي جهانى، صندوق بین المللی پول و كشورهای دیگر الگو برداری نشده باشد.[9[
همچنین فرمودند: «هر اقدامی در راه توسعه اقتصادی و آباد سازی كشور، در صورتي با توفيق همراه خواهد بود كه از تفكر و اصول اسلامي مايه بگيرد و در جهت تحكيم آرمانها و ارزش ها و شعارهاي انقلاب اسلامي باشد در اين صورت است كه حركت سازندگي حركتي حقيقي و تضمين شده خواهد بود و كشور به توهم سازندگي در ورطة وابستگي و فساد مالى، سیاسی و اخلاقی نخواهد غلطید»[10[
طرحهایی مانند نهضت تولید علم و جنبش نرم افزاری از سوی ایشان در راستای توسعه و پیشرفت كشور مطرح گردید توجه به نیازهای واقعی مردم و عدالت اجتماعی و ترسیم آینده ای روشن برای كشور و ایجاد امید به آینده و جهت دهی مسئولان نظام در انجام وظایف و مسئولیت های خویش و توجه و نظارت بر عملكرد مسئولان نظام از جمله ویژگی های شاخص ایشان به شمار می رود كه به چند نمونه از آن اشاره می كنیم.
«تلاش هائي مي شود كه مسائل غير اصلى، مسايل اصلي وانمود شود و خواسته هاي غير حقيقى، به عنوان گفتمان ملی وانمود بشود، لكن گفتمان اصلی این ملت اینها نیست؛ گفتمان اصلی این ملت این است كه همه در پی این باشند كه راههایی برای تقویت نظام و اصلاح كارها و روشها پیدا كنند.»[11] «اگر يك حركت تاريخي همچون انقلاب اسلامي شعارهايش بر نيازهاي ذاتي انسان نظير عدالت خواهى، استقلال، آزادي واقعى، مبارزه با فقر و فساد و تبعیض و دفاع از مظلوم مبتنی باشد به شرط آن كه مسئولان و مردم به وظایف خود عمل كنند هیچگاه پیر نخواهد شد و همواره جوان و پویا و پرنشاط خواهد بود.»[12] همچنین فرمودند در بين اعضاي دولت كساني هستند كه من روش ها و سياست هايشان را نمي پسندم خود آنها و مسئولان دولت هم مي دانند ممكن است مردم ندانند لزومي هم نداشته كه مردم بدانند، لكن آنها كه باید بدانند می دانستند انتقادهایی داشته ام انتقادها را هر وقت لازم بوده به آنها گفته ام اگر در جائی ایجاب می كرده و لازم بوده سختگیری هم كرده ام و شدت عمل هم به خرج داده ام كه اصلاح بشود.»[13[
در بخش سیاست خارجی ایشان سه اصل عزت، حكمت و مصلحت را محور سیاست خارجی بر شمردند و فرمودند: «ممكن است در مقاطعی اهداف تاكتیكی و استفاده از ابزارهای تاكتیكی در عرصه سیاست خارجی مورد توجه قرار بگیرد اما روح و جوهرة سیاست خارجی نظام اسلامی به هیج وجه تغییر نكرده و نخواهد كرد.»[14] به عنوان نمونه پس از آنكه سفیران اروپایی به خاطر دادگاه میكونوس به همراه سفیر آلمان خاك ایران را به عنوان اعتراض ترك كرده بودند، مقام معظم رهبری قاطعانه فرمود سفیر آلمان حق ندارد برگردد تا ما بگوییم، اروپايي ها هم با هدف تحت فشار قرار دادن ايران و شكستن موضع مقتدرانة رهبرى، بازگشت خود را منوط به بازگشت سفیر آلمان اعلام كردند، مدتی گذشت آنها دیدند ایران نسبت به سفیران كشورهای اروپایی اعتنایی نمی كند و فشارهای آنها تاثیری ندارد. بالاخره مجبور شدند به تدریج و بی سر و صدا و مخفی از چشم خبرنگاران و رسانه ها منفعلانه وارد ایران اسلامی شدند.»[15] نظیر این جریان نیز در مورد تلاش كشورهای غربی برای لغو حكم اعدام سلمان رشدی اتفاق افتاد.[16[
در مورد فناوری هسته ای ایران كه با جنجال آفرینی برخی كشورهای اروپایی خصوصاً آمریكا به عامل فشاری بر كشور تبدیل شد، هدایت و رهبری ایشان به گونه ای بود كه ضمن جلب اعتماد كشورهای عضو آژانس، چهره صلح طلبانه ایران آشكار گشته و در نهایت به تامین منافع ملی در این خصوص انجامید. مقام معظم رهبری با اشاره به موضع گیری صحیح رئیس جمهور و وزارت امور خارجه و دیگر مسئولان كشور در برابر زیاده طلبی های برخی از كشورها فرمودند: «اگر اروپایی ها واقعاً نگران دستیابی ما به سلاح هسته ای هستند ما به همان دلایلی كه گفته شد به آنها اطمینان می دهیم كه به دنبال تولید این گونه سلاح ها نیستیم، اما اگر از دستیابی ایران به فناوری برجسته هسته ای و بومی شدن این دانش در این سرزمین ناراحتند و می خواهند این روند را متوقف كنند، به آنها تاكید می كنیم كه ملت ایران زیر بار این حرف زور نخواهد رفت.»[17[
از ويژگي هاي بارز رهبري ايشان مديريت صحيح بحران و قاطعیت در مديريت و رهبري است. در جریان غائلة كوی دانشگاه مدیریت و رهبری ایشان به گونه ای بود كه نه تنها كشور را از این بحران به خوبی خارج ساخت و زبان دشمنان انقلاب اسلامی را كه در صدد جدا نمودن دانشجویان و مردم و در مقابل نظام قرار دادن آنها از انقلاب بودند را كوتاه ساخت، كه منجر به حماسة پرشكوه 23 تیر و صحنة نمایش حمایت مردم از انقلاب اسلامی و ولایت و پیوند عمیق تر مردم و دانشجویان با نظام گردید و توطئة دشمنان خنثی گردید. همچنين در مورد تهاجم برخي روزنامه ها با سوء استفاده از آزادي مطبوعات به مقدسات اسلام و ارزش ها ايشان با قاطعیت به مقابله با آنان برخواسته فرمودند: «بنده منتظر می مانم ببینم دستگاه های مسئول چه می كنند و الا جلوگیری از این حركت موذیانه كار دشواری نیست. بنده منتظر اجازه سازمان های بین المللی برای نحوه اداره این كشور نمی مانم، منتظرم دستگاه های مسئول وزارت ارشاد، دستگاه قضائی و دستگاه امنیتی كار خودشان را بكنند ببینم این كسانی كه در بعضی از این مطبوعات، ایمان مردم را هدف گرفته اند از جان مردم چه می خواهند من با مسئولان اتمام حجت می كنم، مسئولان باید در این مورد اقدام بكنند ببینند كدام روزنامه است كه از حدود آزادی پا را فراتر می گذارد.»[18[
از این رو در مورد اصلاح قانون مطبوعات كه با جنجال آفرینی و در همان آغاز فعالیت مجلس ششم با چند فوریت در دستور كار مجلس قرار گفت در حالی كه مطالبات حقیقی مردم چیزهای دیگری بود، ایشان با حكم حكومتی به این غائله پایان بخشیدند. و در نامه ای به مجلس شورای اسلامی فرمودند: «مطبوعات كشور سازندة افكار عمومی و جهت دهندة همت و اراده مردمند اگر دشمنان اسلام و انقلاب و نظام اسلامی مطبوعات را در دست گیرند یا در آن نفوذ كنند خطر بزرگی امنیت، وحدت و ایمان مردم را تهدید خواهد كرد و اینجاست كه سكوت خود و دیگر دست اندركاران را در این امر حیاتی جایز نمی دانم. قانون كنونی تا حدودی توانسته است مانع بروز این آفت بزرگ شود، تغییر آن و امثال آنچه در كمیسیون مجلس پیش بینی شده مشروع و به مصلحت كشور و نظام نیست.»[19[
از شاخصه های دیگر رهبری ایشان هدایت و جهت دهی مسائل و مباحثی است كه در سطح جامعه مطرح شده و موجبات تشویش اذهان عمومی و سوء استفاده دشمنان داخلی و خارجی را فراهم می سازد. مسائلی همچون اصلاحات، مردم سالارى، مذاكره با آمریكا و... زمانی كه منادیان و مدعیان اصلاحات عَلَم اصلاح طلبی را به دوش گرفتند و در زیر عنوان پرجاذبة آن اهداف خویش را پنهان می نمودند تا جائی كه مخالفان نظام نیز از حامیان آنها محسوب می شدند، رهبری نظام ضمن تاكید بر ضرورت اصلاحات در جامعه، مرز میان اصلاحات حقیقی و دروغین را تبیین نمودند و فرمودند: «اصلاحات، یا اصلاحات انقلابی و اسلامی و ایمانی است كه همه مسئولان كشور، مردم مومن و صاحب نظران با این اصلاحات موافقند و یا اصلاحات آمریكایی است كه همه مسئولان كشور، مردم مومن و همه آحاد هوشیار ملت با آن مخالفند.»[20] از این رو بر تعریف مشخص از اصلاحات تاكید نمودند، زیرا «اگر تعریف مشخصی از اصلاحات نشود الگوهای تحمیلی غلبه خواهد كرد همان اتفاقاتی كه در شوروی افتاد، چون نمی دانستند چه كار می خواهند بكنند، لذا به سراغ تقلید ناشیانة اصلاحات در الگوها و مدل های غربی رفتند و به آنها پناه بردند.»[21[
ایشان بدین وسیله ابتكار عمل را در اختیار خویش قرار دادند و آن را در مسیر صحیح خویش هدایت نمودند به طوری كه دشمنان انقلاب نتوانستند در جهت منحرف ساختن مسیر انقلاب اسلامی توفیقی دست یابند.
همچنين زماني كه واژه مردم سالارى تبديل به حربه اي در دست مخالفان نظام شد تا انقلاب اسلامي را به مخالفت با دموكراسي متهم سازند، مقام معظم رهبری «مردم سالاری دینی» را به عنوان بدیلی مناسب برای دموكراسی غربی در حكومت اسلامی مطرح ساختند و این توهم كه تحقق دموكراسی بدون تكیه بر اصول و مبانی فكری خاص آن كه برگرفته از فرهنگ غربی است امكان پذیر نیست را باطل نمودند.
و آنگاه كه سخن از مذاكره با آمریكا به میان آمد، ایشان اهداف آمریكا از تعقیب طرح مذاكره را به خوبی ترسیم فرمودند، ايجاد يأس عمومي در تمام ملت ها و شكستن قبح رابطه و مذاكره با آمریكا و كامل شدن ابرقدرتي آمريكا و نظام تك قطبي در جهان و جلوه دادن شكست اسلام در برابر استكبار جهاني از جمله اهدافي است كه ايشان در طرح مذاكره با آمريكا بيان فرمودند، از این رو فرمودند: «تا هنگامی كه سیاست آمریكا بر دروغ و فریب و خیانت استوار است و از رژیم پلیدی چون اسرائیل حمایت می كند و به ظلم و ستم علیه ملت های مستضعف ادامه می دهد و نیز تا هنگامی كه خاطرة جنایات و تعرضات سردمداران آمریكا نظیر سرنگون كردن هواپیمای مسافربری و مسدود كردن اموال ایران در اذهان ملت ما باقی است امكان ندارد كه ما با دولت آمریكا مذاكره و یا ارتباط برقرار كنیم و ما آن را شدیداً رد می كنیم.»[22[
دشمن شناسی و تبیین راههای دشمنی آنان و راههای مقابله با آن از ویژگی های دیگر رهبری ایشان است. ايشان ضمن تأكيد بر اين كه «يك ملت زنده اهل پيشرفت از جمله كارهايي كه در كنار سازندگى، در كنار پیشرفت علمی و در كنار كارهای بزرگ حتما باید از آن غفلت نكند، شناخت هدفهای دشمن است.»[23] سپس هدفهای دشمن را تخریب سه عنصر حیاتی بیان فرمودند: «تخريب وحدت ملى، تخریب باورهای كارساز و مقاومت بخش و تخریب روح امید.»[24[
مقام معظم رهبری تهاجم فرهنگی دشمن را یكی از راه های اصلی دشمنی با انقلاب اسلامی مطرح نموده و فرمودند: «امروز دشمن جبهة وسیعی را با استفاده از ابزارهای موثر و خطرناك و كارآمد و نیز با بهره گرفتن از علم و تكنولوژی تشكیل داده است تا جمهوری اسلامی را هدف یك یورش همه جانبه قرار دهد، مقابله با این تهاجم بسیار خطرناك و ویرانگر نیازمند هوشیاری است... و اگر عناصر فرهنگی خدای نخواسته بیدار نباشند صدای فروریختن ارزشهای معنوی كه ناشی از تهاجم فرهنگی و زیركانة دشمن است هنگامی در می آید كه دیگر قابل علاج نمی باشد.»[25[
آنچه در این نوشتار بیان شد تنها گوشه ای از جلوه های رهبری حكیمانة مقام معظم رهبری است كه در یك جمع بندی درباره ایشان می توان گفت: «ایشان فقاهت را توأم با تقوا، تیزهوشی و فراست را توام با بردباری و سعه صدر، مديريت را همراه با تعبد و پاي بندي به اصول و مباني اسلامى، فكر روشن، ثابت و دُرنشان را با دور اندیشی و تشخیص مصالح دراز مدت اسلامی حزم و احتیاط را توام با شجاعت و شهامت، بهره مندی از علوم مختلف اسلامی را همراه با ذوق و گرایش های هنری اصیل، اعتماد به نفس را همراه با توكل به خدای متعال، تلاش و جدیت و نظم و برنامه ریزی را توام با توسل به حضرت ولی عصر (عج) و ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ و در یك كلمه همه شرایط و مزایای مدیریت را با روح عبادت و بندگی و اخلاص جمع كرده است.»[26[
----------------------------------------
· [1] حر عاملى، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، بیروت، ج 1، ص 7.
· [2] قانون اساسى، اصل 109.
· [3] مطهرى، مرتضى، پيرامون انقلاب اسلامى، انتشارات صدرا، 1378، ص 119.
· [4] صحیفه نور، ج 20، ص 173.
· [5] همان.
· [6] روزنامه اطلاعات، 1/12/61.
· [7] قانون اساسى، اصل 110.
· [8] روزنامه جمهوري اسلامى، 28/3/83.
· [9] همان.
· [10] همان، 13/3/75.
· [11] منشور اصلاحات، مركز آموزش و پژوهش سازمان تبليغات اسلامى، 1379، ص 5، سخنرانی 19/4/79.
· [12] روزنامه جمهوري اسلامى، 19/5/81.
· [13] پرسش و پاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب، موسسه قدر ولایت، 1380، ص 397 و 398.
· [14] روزنامه جمهوري اسلامى، 27/5/83.
· [15] آب، آیینه، آفتاب، ابعاد شخصيتي مقام معظم رهبري در آیینه خاطرات، مركز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1383، ص 91.
· [16] همان، ص 82.
· [17] روزنامه جمهوري اسلامى، 2/4/83.
· [18] روزنامه كیهان، 25/6/77.
· [19] همان، 16/5/79.
· [20] منشور اصلاحات، پیشین.
· [21] همان، ص 31.
· [22] روزنامة جمهوري اسلامى، 24/5/68.
· [23] چشمه هميشه جارى، تهیه و تنظیم دفتر سیاسی سازمان عقیدتی سیاسی ناجا، 1378، ص 21، سخنرانی 26/9/78.
· [24] منشور اصلاحات، پیشین، ص 59.
· [25] فرهنگ و تهاجم فرهنگى، ناشر سازمان مدارك فرهنگ انقلاب اسلامى، 1375، ص 15.
· [26] آب،آیینه، آفتاب، پیشین، ص 41