12 اردیبهشت، سالروز شهادت علامه فقید، استاد شهید مرتضی مطهری و «روز معلم » است.
به پاس خدمات ارزنده این شهید بزرگوار به فرهنگ اهل بیت و در گرامیداشت خاطره شهادت او و یادکرد از اینکه این
معلم نمونه، در حرم مطهر حضرت معصومه(ع) مدفون است، به معرفی کتاب «جلوه های معلمی استاد مطهری »
می پردازیم. «کوثر»
«جلوه های معلمی استاد مطهری »، در316 صفحه وزیری، از سوی انتشارات «مدرسه »، اولین بار در سال 64 منتشر شد.
چاپ سوم آن در سال 69 بود. در پیشگفتار این مجموعه آمده است: «معرفی مدرسان و استادان بزرگ اسلامی و
شناساندن شیوه های تعلیم آنها، در بسیاری جهات می تواند نقطه شروعی برای این کار باشد، تا برنامه ریزان، معلمان و
دانش آموزان ما دریابند که بهره وران از چشمه پاک و گوارای اسلام، علم را نور الهی، معلم را وارث انبیاء، شاگردان را یتیم
آل محمد و تعلیم را یک وظیفه دینی و تکلیف الهی به حساب می آورند.»
کتاب در هفت فصل تنظیم شده است:
«فصل اول » به سیمای درخشان شهید مطهری از منظر تنی چند از زبدگان امت و بزرگان اهل نظر نگاه شده است.
مطلع این بخش، گزیده ای از چندین پیام حضرت امام خمینی(قدس سره) درباره استاد شهید است، سپس سخنانی از
مقام معظم رهبری و اینکه «آثار شهید مطهری، مبنای فکری نظام جمهوری اسلامی ایران است.»
و برخی نظرهای دیگر از شخصیتهای دیگر
«فصل دوم »، مروری بر زندگانی شهید مطهری است، از دوران طلبگی اش، از اساتید و تحصیلاتش، از زندگانی خانوادگی،
فرزندان، خانواده و فرزندان و نحوه برخورد با آنان، که منبع عمده اینها برخی مصاحبه ها با افراد خانواده است و نیز
برگرفته از نامه های شهید به فرزندانش. همچنین سیری در مبارزات اعتقادی و سیاسی استاد شهید تا آنجا که به شهادت
او می انجامد و داغی ابدی بر دل آشنایان و شاگردان می گذارد و امام را به سوگ می نشاند.
«فصل سوم »، با عنوان «جلوه های معلمی استاد»، خاطرات و دیدگاههای شاگردان و یاران آن فقیه است، از زبان کسانی که
سالها با او همدم و مونس و همراه بوده اند، یا خوشه چین خرمن دانش و معنویت و فضایلش بوده اند. شیوه های معلمی،
رفتارها و روحیات استاد، در همین بخش قابل خواندن و بهره گیری است. از این بوستان معطر، به این دسته گل بسنده
کنیم، از زبان آیت الله جوادی آملی که درباره استاد فرموده است:
«... شهید مطهری دلی داشت دلباخته به قرآن، مغزی داشت سرسپرده به عرفان، جانی داشت وابسته به برهان. متفکر
بود، اهل دل بود، اهل معنی بود. آنچه در تمام برخوردها با شهید مطهری کاملا محسوس بود، چه در جلسات خصوصی و
چه در حضور استاد، در جلسه خصوصی استاد حریت و آزادی شهید مطهری بود.
او دارای دلی بود آزاد و دارای مغزی بود آزاد و قهرا دارای زبانی و قلمی آزاد بود» (ص 78)
از زبان کسانی دیگر همچون حجة الاسلام فاکر، آیة الله طاهری خرم آبادی، حجة الاسلام محقق داماد، حجة الاسلام
محمد تقی شریعتمداری، حجة الاسلام احمدی یزدی، آقای حداد عادل، آقای علی لاریجانی، آقای جواهریان، آقای
غفاری، شهید محلاتی، مطالب سودمندی در این بخش آمده است. از مباحث خواندنی همین فصل، شیوه تحقیق و
تدریس استاد مطهری است که از زبان دو تن از شاگردان استاد، بیان شده است و از صفحه 109 تا ص 166 را به خود
اختصاص داده است.
در این بخش، از استاد مطهری در مقام استاد و معلمی مبرز، در مقام محققی توانا و موشکاف، متکلمی بصیر و غیرتمند،
مصلحی پرشور و روشن بین و احیاگری جان سوخته و بیدار دل، به تفصیل سخن رفته است. به فرازهایی از این بخش
توجه کنید:
«مرحوم مطهری در تدریس نیز همچون سایر جنبه های زندگی اش بسیار منظم و مقید به برنامه بود. در طول کلاس
حتی المقدور از مطلب اصلی دور نمی شد، رشته اصلی بحث را رها نمی کرد. در هر کلاس، استعداد و بنیه مستمعین و
متعلمین را در نظر می گرفت و مطالب را متناسب با سطح معلومات جمع، عرضه می کرد...» (ص 112)
«... مرحوم مطهری، علاوه بر وسعت معلومات، سخت موشکاف و نکته سنج و تحلیل گر بود. آنچه را که بسیاری به
سادگی از سر آن می گذشتند و نکته ای در آن نمی یافتند، استاد با دقتی حیرت انگیز مورد کنکاش قرار می داد و تناقضات
درونی و نقاط ضعف آن را آشکار می ساخت.» (ص 115)
«... او همچنین پاسداری بیدار و هوشیار، با همه وجود به حراست از حصار و باروی دین پرداخت و در هر جا احتمال بروز
رخنه و ایجاد شکافی داد، مجدانه به ترمیم آن همت گماشت. در برابر هر حمله ای از سوی هر جناحی، کوشید تا در حد
توان خود، دفاع جانانه ای به عمل آورد...» (ص 122)
«... مرحوم مطهری به هیچ روی اهل سازش و مصالحه بخصوص آنجا که پای اسلام در میان می آمد نبود. بر خلاف
بسیاری از رجال و شخصیتهای جامعه که در مواضع مختلف بنابر مصالح شخصی و به منظور آنکه صیت خوششان بر باد
نرود و یا مقام و موقعیتشان به خطر نیفتد، چشم خود را بر بسیاری از امور خلاف شرع می بستند و مهر سکوت بر لب
می زدند، مرحوم مطهری سکوت را ذنب لا یغفر می دانست و محال بود که صدای اعتراض خود را هر چه رساتر به گوشها
نرساند» (ص 123)
«.. او در ادامه فعالیتهای اصلاحی خویش، علاوه بر روشنگری و ارشاد در سنگر حوزه و دانشگاه، و از طریق جلسات وعظ
و خطابه و نیز به وسیله انتشار کتب و رسالات و مقالات گوناگون در زمینه مسائل و موضوعات مورد نیاز جامعه، به دو امر
دیگر نیز سخت دلبسته بود: اول اصلاح سازمان روحانیت، و دیگر تربیت شاگردان و یارانی باوفا که ادامه دهنده راه و به
ثمر رساندن آن طرحها و نقشه های اصلاحی باشند.» (ص 132)
«مرحوم مطهری، در سراسر زندگی پربرکت خویش، دائما در اندیشه احیاء علوم دین و حیات بخشیدن بر جانهای
بی رمق مسلمین بود. او نه تنها خرافه زدایی و جدا ساختن پیرایه هایی را که بر اندام دین وصله کرده بودند، پیشنهاد
می کرد و خود فعالانه در این پالایش سهمی بسزا بر عهده گرفته بود...» (ص 138)
«فصل چهارم »، عنوان «مقالات » دارد و به بررسی و تحلیل سیر اندیشه شهید مطهری درباره امور اجتماعی پرداخته است
و نظرات وی را پیرامون مسائلی چون: جامعه، طبقه بندی اجتماعی، تکامل اجتماعی، مشکل عقب ماندگی جوامع
اسلامی معاصر، شیوه تفکر اجتماعی مسلمانان تحلیل کرده است. منبع این بررسی عمدتا مقالات شهید و آثار گوناگون
ایشان است.
«شهید مطهری و یهود»، عنوان مقاله ای دیگر در همین فصل است که بیشتر به جریانهای دشمنی و کین توزانه یهود در
مسائل فکری و فرهنگی و در عرصه تالیفات و کتب با اسلام و مسلمین پرداخته است.
مقاله دیگر در این فصل، با عنوان «لغات و اصطلاحات تعلیم و تربیت در آثار استاد» به بیان دیدگاههای استاد در این
زمینه پرداخته است. نوعی استخراج لغات و اصطلاحات در آثار شهید، به منظور دستیابی به مفاهیم تربیتی اسلام. این
عناوین استخراج شده که هر کدام توضیحی را هم برگفته از آثار استاد همراه دارد، فراوان است، از قبیل: تعلیم، علم
مسموع، علم مطبوع، روح علمی، عقل، عاقل، صنعت، تربیت، امنیت، آزادی معنوی، آزادی تفکر و عقیده، از
خودبیگانگی، تزکیه نفس، تدبر، نقد و انتقاد، حکمت نظری، حکمت عملی، علم اخلاق، میل و اراده، عادت، فطرت،
غریزه، طبیعت، رشد، رهبری، مدیریت اجتماعی، ایمان، تکامل فرد و جامعه، احساس نیایش، بلوغ، خودآگاهی فطری،
خودآگاهی پیامبرانه، تقوا، حسن و قبح فعلی و فاعلی، مغفرت، تنبیه، توبه و...
در مقاله ای دیگر «راه و رسم معلمی » استاد را توضیح داده است. بررسی نهضتهای ضد عقل در تاریخ اسلام، عنوان
مقاله ای دیگر است که بر مبنای آثار استاد، تحقیق شده است.
یکی از آثار استاد، کتاب «تعلیم و تربیت اسلامی » است. مقاله دیگر این فصل، چکیده ای از این کتاب را ارائه می دهد، در
بیست صفحه، که کاری ارزنده است.
و... «فصل پنجم »، اشعار است.
آغاز این بخش، سروده ای از خود علامه مطهری آمده است که به استقبال شعر یکی دیگر از شاعران معاصر پس از
جریانات 15 خرداد سروده است.
سپس نمونه هایی از اشعار شاعران معاصر درباره استاد شهید، آمده است. از کسانی همچون سپیده کاشانی، حمید
سبزواری، محمود شاهرخی، جعفر ابراهیمی، نصرالله مردانی، جمالی، سید حسن حسینی، علیرضا میرزا محمد،
قیصرامین پور، سهرابی نژاد، جواد محدثی، جواد محقق و...
شعر استاد سبزواری (ای مجاهد ای شهید مطهر ...) سرود شده است که همه بارها شنیده اید.
چند بیت از شعر پیرمرد صاحبدل شیراز، جمالی (مذنب) اینگونه است:
آنکه با روح خدا همسفر دلها بود
آنکه در خلوت اندیشه خود با ما بود
سیرتی داشت که در پرده صورت ننشست
صورتی داشت که صورتگر از او پیدا بود
بینشی داشت که نادیده خدا را می دید
دانشی داشت که روشنگر هر اعمی بود
همه دانند، ولی او ز خدا می دانست
همه گویند، ولی او ز خدا گویا بود
خشک مغزان خطا رفته به دنبال سراب
تشنه مردند به هر وادی و او دریا بود
زنده با عشق خدا بود و بقا یافت ز مرگ
مردنی داشت که چون زندگیش زیبا بود
(ص 289)
باری... در این نگاه گذرا و اجمالی به کتاب سودمند و خواندنی «جلوه های معلمی استاد» مشام جان با عطر معنویت و
صداقتی آشنا می شود که در سراسر زندگی این خدایی مرد وجود داشت. مطالعه این کتاب، برای هر دانش پژوه، معلم و
فرهنگی، سودمند و کارساز است.
پایان معرفی را توصیه ماندگار امام راحل «قدس سره » قرار می دهیم که در پیام خویش فرمود:
«... من به دانشجویان و طبقه روشنفکران متعهد توصیه می کنم که کتابهای این استاد عزیز را نگذارند با دسیسه های غیر
اسلامی فراموش شود.» (ص 14)
... روحش شاد و آثارش جاودان