اشاره:

مقاله شناسی این شماره به مناسبت سالگرد شهادت آن اندیشمند فرزانه به مقالات نگاشته درباره ی آرا و اندیشه های وی اختصاص یافته است که در پی می آیند.

۱. وحی و تجربه ی دینی از دیدگاه استاد مطهری، حسنی، ابوالحسن، معرفت، ۱۳۸۳ش، شماره ی سوم، صص ۵۶۶۷

موضوع «وحی» از جمله ی مباحث بسیار با اهمیت علم کلام است که هرچند در آثار فلاسفه، عرفان و متکلمان به آن به نحو اجمال پرداخته شده، اما این موضوع به طور صریح و مستقل در نوشته های گذشتگان مطرح نگردیده، بلکه طرح آن به صورت جدی توسط روشن فکران دینی در دوره ی معاصر بوده است. در این بین، استاد مطهری بیش از دیگران درباره ی این موضوع به بحث و بررسی پرداخته است.

نویسنده ی این مقاله در مقام ارائه ی تحلیلی از دیدگاه های استاد مطهری در زمینه ی «وحی» می باشد. در همین باره، با استمداد از اندیشه های ایشان، نظریه های برخی از نواندیشان دینی معاصر را، درباره ی وحی، مورد نقد و بررسی قرار داده است.

۲. علل انحطاط مسلمانان(مقایسه ی دیدگاه های شهید مطهری و شیخ محمدعبده)، وحیدی، حمزه علی، معرفت، ۱۳۸۳ش، شماره ی، صص ۸۷۹۵

با بررسی و تأمل در آثار اسلامی معلوم می شود که اسلام برای احیای بشر نازل شده و در واقع ویژگی بارز اسلام، دمیدن روح حیات بر کالبد بی جان فرد و جامعه است. بنابراین مسلمان واقعی و جامعه ای که احکام اسلام در آن جاری باشد هرگز منحط نخواهد شد.

با این همه، اکنون چرا مسلمان ها از جایگاه واقعی خود فاصله گرفته اند، موضوعی است در خورِ بحث و بررسی که نویسنده ی این مقاله به ذکر این موضوع از منظر دو متفکر مصلح، یعنی استاد مطهری و شیخ محمدعبده، پرداخته است.

نویسنده ابتدا عوامل انحطاط مسلمانان را، از نظر استاد مطهری، برشمرده و چهار عامل اصلی را در همین باره ذکر نموده است. آن گاه سه عامل از نگاه شیخ محمدعبده ذکر نموده و در پایان مقاله، به مقایسه ی دیدگاه های این دو و نقاط اشتراکی که در دیدگاه هر دو وجود دارد، اشاره کرده است.

۳. دین و جامعه از نگاه شهید مطهری، حسینی، سیدموسی، پژوهش های قرآنی، سال پنجم، شماره ی ۱۷و۱۸، ۱۳۷۸ش، صص ۱۷۴۱۸۳

نویسنده، در مقاله ی خود، که درباره ی دین و جامعه از منظر شهید مطهری است، ابتدا به بحث و بررسی درباره ی مبادی دین شناسی پرداخته ودر همین موضوع به تفاوت های انسان و حیوان از قبیل علم و آگاهی، گرایش ها، تمایلات، عقل، اراده و... اشاره نموده است.

در ادامه، به تأثیرات دین در زندگی اجتماعی از قبیل مباحثی همچون دین و پیدایش جامعه، دین و پایداری جامعه، دین و رشد جامعه پرداخته است.

چگونگی و میزان تأثیر و نقش دین بر جامعه، از دیگر مباحثی است که ضمن آن نظرات استاد مطهری مطرح و در مورد آن بحث و بررسی شده است.

۴. مشروعیت حکومت اسلامی از منظر شهید مطهری، قدردان قراملکی، محمدحسن، نامه ی مفید، سال پنجم، شماره ی ۱۷، (۱۳۷۸ش)، صص ۲۰۵۲۳۲

معیارها و ملاک های مشروعیت دولت و حکومت از نظر دانشمندان، اولین موضوعی است که مؤلف، در این پژوهش، به آن پرداخته و در این باره به عواملی از قبیل قرارداد و رضایت مردمی، سنت، زور، حق طبیعی و فطری، الوهی و کارفرمایی اشاره نموده است.

در بخش دیگر مقاله، به موضوع مشروعیت حکومت پیامبراکرم(ص) و سایر امامان شیعه، از دیدگاه استاد مطهری و شبهاتی که در این خصوص مطرح شده، پرداخته و پاسخ هایی را که استاد به شبهات مذکور داده، بیان نموده است.

۵. شهید مطهری و حقوق زن در اسلام، شرفی، حسین، پژوهش های قرآنی، سال پنجم، شماره ی ۱۷و۱۸(۱۳۷۸ش)، صص ۱۴۲۱۷۳

حقوق زن در نوشته های استاد مطهری، موضوع اصلی این مقاله را تشکیل می دهد. برابری یا نابرابری حقوق زن و مرد از جمله بحث هایی است که نویسنده ابتدا به آن پرداخته و نظر و دیدگاه استاد مطهری را، در این زمینه، مورد بحث و بررسی قرار داده است و در این راستا به مقوله هایی از قبیل جایگاه زن در عالم آفرینش، تفاوت های طبیعی در خلقت زن و مرد، فلسفه ی عدم تساوی حقوق آن دو، وظایف زن و مرد، اشاره نموده و مورد بحث و بررسی قرار داده است. از دیگر موضوعات مطرح شده در این نوشتار، بحث مهریه در نظام حقوقی قرآن است که در آن به مقولاتی مانند حق مالکیت زن، استقلال مالکیتی زن، حضور زن در عرصه های اجتماعی و اقتصادی اشاره شده است.

در بخش های پایانی این اثر، موضوع حجاب زن، زن و اختیار طلاق، تعدد زوجات و نابرابری حقوق زن و مرد بررسی گردیده و درباره ی آنها مطالبی آورده شده است.

۶. عقلانیت دین در قرائت شهید مطهری، مخلصی، عباس، حوزه، سال هفدهم، شماره ی ۹۷(۱۳۷۹ش)، صص ۵۴۸۵

در این مقاله، نویسنده، با سیری کوتاه بر نظرات مطرح شده در زمینه ی عقل و دین و رابطه ی میان آن دو، این موضوع را از نظر استاد مطهری مورد بحث و بررسی قرار داده است.

دیدگاه های سه گانه در باب عقل و دین(عقل گرایی حداکثری، ایمان گرایی، عقل گرایی انتقادی) اصالت عقل در قرآن و سنت، کاربرد عقل درقلمرودین،خاتمیت اسلام در عصر بلوغ عقل و ساحت عقل ودین، از جمله مباحثی می باشند که در این نوشتار به آنها پرداخته شده است.

۷. سیری در آرای کلامی استاد شهید مرتضی مطهری، بهشتی، احمد، از کتاب تأملات کلامی و مسایل روز، تهران، اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۹ش، صص ۱۵۳۶

نویسنده برخی دیدگاه های آیت الله مرتضی مطهری را، درباره ی علم کلام با تکیه بر کتاب آشنایی با علوم اسلامی(بخش کلام) و نیز کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم، جمع آوری کرده است. ابتدا، از تعریف علم کلام و تاریخچه ی آن و سپس از موضوع علم کلام و رسالت آن سخن به میان آمده و مختصات کلام شیعی بیان شده است. نویسنده، استاد مطهری را هشام بن حکم عصر حاضر خوانده و نگرش او به علم کلام و مقابله ی جدی وی را، با برخی روشن فکران، متذکر گردیده است.

۸. آشنایی با اندیشه های شهید مطهری، عابدینی، احمد، حوزه، سال هفدهم، شماره ی ۹۷(فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۹ش)، صص ۲۵۵۲۸۸

موضوع مقاله ی پژوهشی، درباره ی برخی از نظریات و نوآوری های فقهی شهید مطهری است. نویسنده، به شیوه ی گزارشی و با استفاده از منابع فقهی و روایی شیعه و سنی، مباحث زیر را توضیح داده است: خارج ساختن عدالت از مبحث کلامی و داخل نمودن آن در مباحث فقهی، فلسفه ی حرام بودن ربا از نظر شهید مطهری، ربای قرضی، فروش اسکناس به اسکناس و استثنای معدود از ربای معاملی.

۹. شهیدمطهری درمکتب تاریخ،هدایتی فخر داود، ابوالفضل، فرهنگ جهاد، سال پنجم، شماره ی ۲۰(تابستان ۱۳۷۹ش)، صص ۵۵۷۷

این مقاله گفتاری است در تأثیرات ملی، مذهبی و فرهنگی اسلام بر ایران. مؤلف ضمن تشریح عامل دین و ملیت، به ارتباط تنگاتنگ آن دو اشاره می کند و ماهیت جنگ ایران و اعراب را، جنگی ارزشی و غیر ملی ارزیابی می نماید. نویسنده، با بهره گیری از آثار شهید مطهری، پیشرفت های عظیم ایرانیان را تحت تعالیم قرآن و متأثر از فرهنگ اسلامی برمی شمارد.ارتباط ایران و اسلام، ملیت گرایی، تحول جهان بینی ایرانی به دست اسلام، رهبانیت ستیزی اسلام، مبارزه ی اسلام با نظام طبقاتی ایران، احیای جایگاه زن توسط اسلام و اصلاح عقاید زرتشتی به خاطر نفوذ تعالیم اسلامی، از جمله عناوین این اثر هستند.

۱۰. نگاهی اجمالی به روش تفسیری شهید مطهری، فغفور مغربی، حمید، پژوهش های قرآنی، سال پنجم، شماره ی ۱۷و۱۸(فروردین شهریور ۱۳۷۸ش) صص ۲۳۴۲۵۵

مؤلف، در ابتدا، به نظر برخی افراد درباره ی شهید مطهری اشاره کرده است. وی مقاله را با بحث راجع به عصر و زمانه ی استاد مطهری شروع کرده است. در ادامه، از آثار تفسیری استاد مطهری و روش تفسیری ایشان سخن گفته است. به نظر مؤلف ویژگی های روش تفسیری استاد عبارت اند از: توجه به شیوه ی تفسیر قرآن به قرآن با گرایش معناشناسی زبان، تفسیر عقلی و اجتهادی از قرآن، استفاده از روایات معتبر، توجه به لغت و واژه و تاریخ صدر اسلام، بررسی تاریخچه ی موضوع؛ توجه به آهنگ هر سوره واهداف آن، اهتمام به مفاهیم کلیدی تفسیر، نمودار ساختن روایات بنی اسراییلی، بررسی آیات الاحکام با گرایش اجتماعی و بهره گیری از نظریات نوین علمی و تأثیرپذیری از تفسیر المیزان.

۱۱. نمودهای قرآن پژوهی در آثار استاد مطهری، موسوی، سید محمدحسین، پژوهش های قرآنی، سال پنجم، شماره ی ۱۷و۱۸ (فروردین شهریور ۱۳۷۸ش) صص ۲۰۸۲۳۳

نویسنده، در این مقاله، به بحث های قرآن پژوهی استاد مطهری اشاره کرده است. در ابتدا، به بحث فهم قرآن و بهره وری از معارف آن اشاره کرده است. بحث بعدی مقاله، شیوه ی درست فهم و تفسیر قرآن می باشد. نویسنده به بحث ضرورت آشنایی با زبان قرآن نیز پرداخته است. به نظر شهید مطهری، قرآن برای ابلاغ پیام خود از دو زبان تعقل و استدلال منطقی و زبان احساس کمک می گیرد. از این رو مؤلف، در این بخش، به نقش عقل در تفسیر قرآن پرداخته و از دعوت قرآن به تعقل و از فلسفه ی احکام در قرآن راه یابی به ساحت مفاهیم قرآن اشاره می کند که شامل آشنایی با زبان عربی، تاریخ اسلام، روایات اسلامی و آیات متشابه قرآن می باشد. نویسنده، در ادامه، به بحث نفی برداشت های سطحی و التقاطی از قرآن و موضوع شناسی قرآن، از جانب شهید مطهری، پرداخته است.

۱۲. دغدغه ها و حسیاست های شهید مطهری، میری، سیدعباس، حوزه، سال هفدهم، شماره ی ۹۷(فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۹ش)، صص ۲۲۷۲۵۴

مقاله ی بالا، احساس مسؤولیت شهید مطهری را، در برابر انحراف ها و دفاع از ارزش های اسلامی، بررسی می کند. برخی از مطالب عبارت اند از: حساسیت شهید مطهری در برابر تحریف و التقاط، برداشت های آزاد از دین، علم گرایی، التقاط اسلام با مارکسیسم، تفسیر مادی آیات قرآن، تحریف جریان های تاریخی و وقایع اسلامی، شخصیت ها و عاشورا و رسالت مردم و علما در برابر این تحریف ها.

۱۳. مطهری و اصلاحات، دژاکام، علی، کتاب نقد، سال چهارم، شماره ی ۱۶(پاییز ۱۳۷۹ش)، صص ۳۱۲۳۲۳

نویسنده ابتدا به ویژگی های اصلاح طلبان صالح و نقش علمای دین، در روند تاریخی اصلاحات، اشاره می کند. سپس به دیدگاه استاد مطهری درباره ی اهداف اصلاحات و آسیب شناسی آن، با ذکر ده مورد از آسیب ها، می پردازد. از دیدگاه استاد مطهری، با توجه به کلام امام علی(ع) سه ویژگی مهم برای مصلحان لازم است: عدم ملاحظه کاری، مبرا بودن از آلودگی ها و عدم تبعیت از مطامع. عناوین مورد بحث عبارت اند از: ویژگی های مصلح موفق، عالمان دین و اصلاحات، اهداف اصلاحات و آسیب شناسی اصلاحات.

۱۴. قلمرو تساهل و تسامح در نظر شهید مطهری، اسماعیلی، اسماعیل، حوزه، سال هفدهم، شماره ی ۹۷(فروردین و اردیبهشت ۱۳۷۹ش)، صص ۱۴۵۱۸۰

این مقاله، موضوع تساهل و تسامح را، با بهره گیری از افکار شهید مطهری، تبیین و قلمرو و روایات گوناگون آن را بررسی کرده است. نویسنده، بااستفاده از قرآن و کتاب های تاریخی و روایی شیعه، مباحث زیر را شرح داده است: معنای تساهل و تسامح و جایگاه آن در فرهنگ اسلامی، نمونه هایی از سماحت اسلامی، روحیه ی جهان منشی اسلام، عدالت و تسامح، انسان دوستی در اسلام، مرز تساهل دینی و تساهل یا وحدت ادیان.