سخن گفتن از مطهری،سخن گفتن از اندیشه و تفکر است،تفکری که بر محور جامعیت علوم اسلامی قرار داشت.
پیش از همه،او یک درد آشنای دردشناس بود و این خصیصه ای است که به صورت یک موهبت،تنها بربرخی از انسانها جلوه می کند تا مگر اسباب برکت و حرکت باشند و مطهری همان مایه برکت و حرکت اندیشمندانه دنیای اسلام در زمان ما بود.
ایشان در روزگار ما نه به واسطه شخصیت و موقعیت فردی،که به دلیل خلاقیت اندیشه اش مورد حرمت است،اندیشه ای که در دریای متلاطم افکار و آرای گوناگون جهان حاضر، با اهرم جذبه و استدلال،مفاهیم مورد نیاز جوامع امروزین را بیان می داشت.
بنابراین مقصود ما،ستایش از شخصیت او نیست،بلکه اشاره ای هر چند نارسا و مجمل،به عظمت علمی و معنوی و دریافتهای هوشیارانه آن استاد فرزانه،نسبت به ضرورتها و نیازهای عصر حاضر است.
زبان مطهری،زبان روزگار ماست نه نسلهای پیشین،و قلم او در راستای نیازهای جامعه ماست نه سفسطه گریهای بی فایده،تا به جایی که قلم زنده و پرتپش شهید مطهری و زبان گویای او در عصر حاضر توانست در عرصه علوم اسلامی در جامعه ما به اعماق قلوب نیازمندان خود رسوخ کند.
زیبایی کار شهید مطهری در این بود که خلاقیت خویش را در ارایه ساختن علوم اسلامی و دین به صورت یک اصلاحگر ژرف اندیش مطرح نمود. ایشان این احساس را دریافته بود که جهت رشد دنیای اسلام و مسلمین باید به ژرفای آن غوطه ور شده و ارزنده ترین ارمغانها را برای نسل امروز مسلمان،در جهان سرگشتگی های قرن بیستم ارایه کرد.و این تلاش مبارکی بود که استاد شهید با ظرافت و جدیت هوشیارانه انجام داد.
آنچه که در تمامی آثار شهید مطهری به روشنی یافت می شود،پاسخگویی به نیازهای روز جامعه ماست.
او با پرهیز از تکلف جویی و مغلق نویسی و وارد شدن در مباحثی که هیچ خبر و نفعی برای جامعه ما ندارد،تلاش نمود طبیبانه و مداوای جراحات وارده بر جامعه دینی روزگار خویش بپردازد.
درایتش باعث شده تا هوشیارانه تشخیص درد کند و آگاهانه،با تکیه بر مطالعات عمیق خود،به تجویز و مداوای اندیشه های جاهل،مغرض و معاند از یکسو و سیراب ساختن تشنگان علوم اسلامی و وادی طریقت و دانایی از دیگر سو،بپردازد.
اندیشه های مترقی شهید مطهری، او را جاودانه ساخت و نسل امروز که در کشمکشهای گوناگون فکری و اعتقادی قرار دارد،با مطالعه آثار او، گم گشته خود را می تواند در علوم اسلامی باز یابد.
آن شهید فرزانه خود به صراحت، براین موضوع صحه گذاشته بود که: «راه مبارزه با این خطر(اندیشه های مغرض بیگانه)تحریم و منع نیست... راه مبارزه،عرضه داشتن صحیح این مکتب در همه زمینه ها با زبان روز است «1» »
لذا آن بزرگوار نیز،خود بر این غرض ورزیهای و مقابله هوشیارانه با آن واقف بوده و هشدار داده است.
همچنین او را باید از پرکارترین نویسندگان و سخنرانان به شیوه علمی در عصر حاضر قلمداد نمود که در هر مقوله ای،بویژه علوم اسلامی و تاریخ اسلام،به دلیل مطالعات وسیع و دقیق، صاحبنظر بوده است.
گواه صادق ما،کتب عدیده موجود از آن شهید در کتابخانه ها و ترجمه آثارش به السنه مختلف می باشد.
او نه اندیشه استادانش را به هدر می داد و نه اندیشه های استادانه خویش را علامه طباطبایی(رض)اشاره فرموده اند که«بنده وقتی ایشان را در محل درس خود می دیدم.از تقوی و شخصیت او حالت رقص پیدا می کردم به آن جهت که می دانستم که هرچه بگویم هدر نمی رود «2» »
حال ممکن است این سوال در ذهن هرکسی به وجود آید که چرا استاد مطهری در عصر خود،در سخن استادان، یاران و شاگردانش،این همه درخشش و حرمت یافت تا جائی که امام(ره) مطالعه کتب شهید مطهری راموکداً به همگان خاصه دانشجویان سفارش کرده اند؟
پاسخ به این سوال به موضوع مورد بررسی ما برمی گردد که آن استاد شهید، برخلاف پیشینیان و بسیاری دیگر از اندیشمندان دنیای اسلام،دلسوزانه و امیدوارانه،گام در راه تبین نظرات خویش،آن هم به صورت کاربردی برداشت.خاصه آنکه تلاش می کرد در این مسوولیت،مقصود خود را بر نسل جوان جستجوگر قرار داده و تشنگی آنان را از میراث گرانبهای علوم اسلامی مرتفع نماید.هدف او، تربیت نسل مسلمان برای زندگی در جهان امروز بود.به همین دلیل نیز بود که شاید برخلاف سنت گذشته، تألیفاتش را به زبان فارسی نگاشت، و این خود یک ضرورت زمان ما بود که او به روشنی و دقت آن را دریافته بود.
ایشان با سود بردن از محضر بزرگانی چون امام(ره)و علامه طباطبایی به این حقیقت آگاهی یافته بود که در روزگار ما،مکتب اسلام و نمودهای علمی و عملی آن را نمی توان به گونه ای متحجر و از سر جمود ارایه کرد.او اساسا ًاسلام و علوم اسلامی را پویاتر از هر مسلک و مکتبی در روزگار ما می دانست،لذا به اشاعه آگاهانه و ژرف اندیشانه آن به عنوان یک وظیفه واجب مبادرت می ورزید. آن شهید به روشنی نشان داد که این مکتب نه تنها منزوی و ارتجاعی نبوده،بلکه در صورت نشر صحیح و مبتنی بر آگاهی بخشی از آن،می توان اشارتها و بشارتهای آن را مطابق با نیازهای روز به صورت کاربردی به کار گرفت.
اسلام از منظر او،تنها پزشک حاذق روزگار ماست که براساس مختصات مورد لزوم جهان امروز از یکسو، و ظرائف و ژرفای ناب آن از دیگر سو،می توانست تن خسته و رنجور جهان اسلام را شفابخش باشد.
ایشان دین را سنت لازمه و در عین حال مجتهدانه ای برای پاسخگویی به سوالات گسترده انسان امروزین برمی شمرد.بنابراین شیوه خود را بر بیان بی پیرایه و ساده مکتب و علوم اسلامی،آن هم در اسلوبی راستین و واقعی به کار گرفت.به همین لحاظ هم،نازیبا نبود هنگامی که علی رغم احاطه وسیع علمی و آشنایی با دایره گسترده زمینه های فلسفی،قلم کودکانه به دست گرفت و نگارش کتاب داستان راستان را آغاز نموده و نشان داد که در قید به دست آوردن اسم و رسم نیست،بلکه نیازهای موجود در جامعه ارجح بر هرچیز دیگری است. قاعدتا مهمترین نکته در برداشتن چنین گامهایی،درایت هوشمندانه آن استاد فرزانه،در اولویت نهادن نیازهای جامعه کنونی بر هرچیز دیگر بود.
همین مساله موجب شد تا بیانات

صفحه 2

صفحه 3

و نوشتارهای آن شهید،به طرزی ساده و بی تکلف،قابلیت نفوذ در اعماق قلوب مردم را پیدا نماید.
بادقت در عناوین آثار آن شهید، روشن می شود که ایشان دانش و وقوف علمی و فلسفی خود را نه براساس چارچوپهای فکری مورد توجه و سلیقه خود،که براساس نیازهای عصر حاضر طرح ریزی کرده است. تماما آثار این بزرگوار منطبق بر نیازهای روزگار ماست.با نگاهی بر فهرست عناوین آثار ایشان،این مطلب بیشتر و بهتر قابل تفهیم است:در کتاب«اسلام و مقتضیات زمان»تلاش می کند تا سازگاری و توافق میان اسلام و شرایط زمان حال را به نحوی مبسوط ارایه نماید.به تغییرات زمانی و ویژگیهای جامعه در حال رشد و تکامل و همچنین افراط و تفریطها در این راه اشاره کرده و سپس جریانهای در بستر تاریخ اسلام را تشریح و تا روزگار حاضر به پیش می آید.
در کتاب«عدل الهی»جهت پاسخگویی به بسیاری از دیدگاههای الحادی جامعه ایرانی در عصر جهانی پرداخته و با تبیین روشهای و مشربها، در مسأله عدل،نگاهی به فلسفه اسلامی انداخته و با به دست دادن مصادیق تاریخی به روشن نمودن اذهان،خاصه جوانان می پردازد.
در کتاب(خدمات متقابل اسلام و ایران)به ضرورت پیوند میان اعتقاد دینی و مهر میهنی به صورت گسترده اشاره نموده و با بیان ملزومات تاریخی و پیشینه اعتقادی در ایران، و نقش اسلام در تمدن آفرینی و نقش ایرانیان در خلاقیت پذیری می پردازد و به این ترتیب به غائله جدال میان ایران و اسلام منطقاً پایان می بخشد.
در کتاب(احیاء تفکر اسلامی)با تجزیه و تحلیل اندیشه های علامه اقبال لاهوری،به ارایه طریق و روشنگری در احیای تفکر دینی اسلام پرداخته و با تفکیک تفکر دیروز و امروز مسلمین و در بخش دیگر تفکرات زنده و تفکرات مرده،هوشمندانه به تحلیل تفکر اسلامی برای جویندگان جایگاه این تفکر دینی، در جهان امروز می پردازد.
در کتاب«علل گرایش به مادیگری» با نقد و بررسی گوشه ای از تاریخ اندیشه های بشری،و بااشارت به انکار یا اثبات وجود خدا در طول تاریخ به بررسی این دغدغه همیشگی بشر بویژه عصر حاضر می نشیند و با بررسی نارسایی مفاهیم دینی کلیسا و مفاهیم فلسفی، به تبیین درست و صحیح این قضیه برای جامعه امروزین اشارت می نماید.
در کتاب«نهضتهای اسلامی در صد ساله اخیر»با بررسی حرکتهای اصلاحی و نهضتهای جهان امروز، به تحلیل و بررسی برخی از سرمداران و اندیشمندان نهضتهای اسلامی، ماهیت هدف،رهبری،آقایی نهضت و شرایط موفقیت آن می پردازد.
در کتاب«انسان و سرنوشت»نیز بااشاره به عظمت و انحطاط مسلمین در بستر تاریخ به بررسی این مقوله تاریخی و فلسفی پرداخته و با پردازش مدیریت و رهبری در اسلام به تشریح عقاید رشد و تکامل از دیدگاه اسلامی اشاره می کند.
در کتاب«نظام حقوق زن در اسلام» که شأن نزول آن پاسخگویی به مسایلی بود که عده ای در مجلات روز به تشدید این قضیه که،در اسلام زنان از حقوق خود محرومند پرداخت و دلیرانه با ادله منطقی به پاسخگویی این شبهات و دفاع از حقوق زنان می پردازد.
در اثر دیگر خود«مسأله حجاب» به مقابله بامغرضانی که با تمهیدات گسترده علیه اسلام جار و جنجال تبلیغاتی راه انداخته بودند برمی خیزند و با نگاهی به پیشینه تاریخی این مسأله در ایران، تلاش می کند به شیوه ای منطقی و قابل فهم برای همگان به رفع این شبهات بپردازد.
در کتاب«قیام و انقلاب مهدی (عج)»نیز آن بزرگوار در قبال ظهور اندیشه های مغالطه نگر غرب و ترسیم یک سیستم هوشمند برای صیرورت تاریخی،به تشریح این پیشنهاد از دیدگاه فلسفه تاریخ اسلامی می پردازد و پاسخ بسیاری از سوالات مطرح داده می شود.
آن بزرگوار با گردآوری تحقیقات اندیشمندان برجسته مسلمان ایرانی، پیرامون شخصیت رسول اکرم(ص) دست به نگارش کتاب عظیم «محمد(ص)خاتم پیامبران» می زند و به نحوی مبسوط،تاریخ حیات آن حضرت را به شکلی علمی و قابل قبول روشنفکران و دانشجویان، به صورت جامعه منتشر ساخت.
در کتاب«حماسه حسینی»که در نوع خود یکی از محققانه ترین آثار ارزنده پیرامون حادثه کربلاست،به صورتی جامع و مفصل به تشریح این واقعه مهم تاریخی بانگاهی ژرف و عمیق و جستجوگر می پردازد و ساختار قیام حسینی را از لهیب خرافه ها و ملحقات نکوهیده می رهاند.به دست دادن تصویر روشن و جاودانه قیام امام حسین(ع) یکی از مهمترین وظایف عالمان مسلمان در روزگار ما به شمار می رود که آن شهید فرزانه با احساس مسوولیت این وظیفه خطیر،بی پروا درصدد بررسی و تحلیل آن برآمده و به تشریح علمی آن مبادرت می ورزد.
این کتاب به دلیل تازگی مباحث به عنوان یک اثر منحصر بفرد در میان نسل جوان و روشنفکر مبدل گردید.
نمونه های فوق دقیقا دربردارنده نیازهای فکری و فرهنگی روز در جامعه اسلامی است.حال اگر بپرسیم،کدامیک از آثار آن استاد شهید را می توان نام برد که در انزوا افتاده و نسل امروز بدان روی ننموده است؟ پاسخ بی شک مشخص است،هیچکدام.
چرا که همه از سر درد و منطبق بر نیاز ضروری جامعه اسلامی ارایه گردیده است.و جالب تر اینکه هیچ یک از آثار و اندیشه های آن استاد،مرده و متحجر و در قالب جمود فکری قرار نمی گیرد. آنچه او بیان نموده و قلم زده،ملزومات جامعه ما بوده که به حسن درایت و هوشیاری برآن انگشت گذاشته و به مداوای آن پرداخته است.
در پیام امام(ره)به مناسبت سالگرد شهادت ایشان و به صراحت بی مانندی به این قضیه تأکیده شده و آثار آن شهید بی استثناء برای مطالعه همگان توصیه شده است.
«من به دانشجویان و طبقه روشنفکران متعهد،توصیه می کنم که کتابهای این استاد عزیز را نگذارند با دسیسه های غیر اسلامی فراموش شود...مطهری فرزندی عزیز برای من و پشتوانه ای محکم برای حوزه های دینی و علمی و خدمتگزاری سودمند برای ملت و کشور بود «3» ...
و در جایی دیگر امام(ره)می فرمایند: «آثار قلم و زبان او بی استثناء آموزنده و روانبخش است و مواعظ و نصایح او که از قلبی سرشار از ایمان و عقیدت نشأت می گرفت برای عارف و عامی سودمند و فرح زاست «4» .
بنابراین باید اذعان نمود که،شهید مطهری»در آثارش کاملا هویداست. آثاری مملو از سخنهای ناگفته و در عین حال سیرات کننده ای که کام هر خسته دلی را مفرح می سازد.
او یک تنه در جهان امروز،مأموریتی را دنبال می کرد که نهضتهایی همچنون اخوان الصفا در قرون گذشته با تمام وسعت و هیبت خود،در انجام آن ناتوان برآمدند.او به تنهایی مشعلی را برافروخت که بسیاری از مشعل داران علم و دانش و دین از به دست گرفتن آن عاجز بودند.او یک تنه به مبارزه ای برخاست که بسیاری از احزاب و شخصیتها در الفبای آن فرومانده بودند و بالاخره او به کاری دست زد که مبتنی بر نیاز جامعه ما بود و حقا که در خور تمجید امام(رض) با تمام این توضیحات،در پایان باید گفت که جامعه اسلامی ما،بسان دیگر جوامع در حال رشد و ترقی،برخوردار از رشد و تکامل فکری است و لذا هر روز می باید تازگی و طراوت اینگونه مباحث منطبق برنیازهای روز حفظ گردد.بنابراین نباید در آراء و اندیشه های آن استاد شهید محو شده و در او متوقف شویم،بلکه او قبله نما و ناخدای دردآشنا و مطلعی نسبت به امواج متلاطم فکری و اعتقادی روزگار ما بود که باتفکرات او می توان مسیر صحیح جامعه دینی را شناخت.
در پایان لازم است گفته شود که استاد شهید مرتضی مطهری، اندیشمندی بود که با بیان حقایق دین و علوم اسلامی،به نحو قابل فهم برای همگان،تخم اشتیاق و علاقه را نسبت به علوم اسلامی در جامعه ما کاشت.
او مایه برکت مسیر رهپویان علوم اسلامی و روشنفکران دینی جامعه ما در روزگار حاضر گردید.

منابع:
1-سیر مطالعاتی آثار استاد شهید مطهری ص 40/کمیته فرهنگی جهاد دانشگاهی خراسان
2-سیری در آثار استاد شهید مرتضی مطهری(کتابنامه توصیفی و موضوعی) تهران،بنیاد فرهنگی امام رضا(ع) چاپ اول 1362،صفحه 30.
3 و 4-مطهری،مرتضی،اسلام و نیازهای جهان امروز،نشریه شماره 48 حزب جمهوری اسلامی،به مناسبت سومین سالگرد شهادت آیت الله مرتضی مطهری،ص 5 مقدمه.