منابع مقاله:
سایت اسناد انقلاب اسلامی،
آقادادی، میثم
؛
با رسیدن بحران
انقلاب به نقطه اوج خود، در اوایل آبان 1357 عده ای علما نظیر آیت الله بهشتی و شهید
مطهری و... نزد امام خمینی در پاریس رفتند و بنا شد شورایی که اسم آن به پیشنهاد استاد
مطهری بود، به نام «شورای انقلاب اسلامی» که از افراد معتمد بودند، تشکیل شود. امام
خمینی یک گروه 5 نفری از روحانیت را معین کردند...
سرآغاز
ما معتقدیم «جامعیت
و همه جانبه بودن قوانین اسلام، آن چنان است که اگر کسی آن را بشناسد، معترف خواهد
شد که از حدّ و مرز فکر بشر، بیرون است و ممکن نیست زاییدة قدرت علمی و تفکر انسان
باشد.»(1) معارف اسلامی و آثار دینی، برای همه امور، قانون و آداب آورده است.(2) هیچ
حرکت از فردی یا از جامعه نیست مگر این که اسلام برای آن، حکمی مقرّر داشته است.(3)
همچنین اطمینان داریم که اسلام دربردارندة پاسخ به نیازهای مردم است.(4) با این وجود
هنگامی که وضعیتِ کنونی جامعة اسلامی را می بینیم، با انواع مشکلات فکری مواجهیم. در
بُعد نظری، انبوهی از سوالات و شبهات خصوصاً برای نسل جوان بی پاسخ مانده که به تناسب
حجم و تنوع این شبهات، برای آن ها پاسخ های
آرامش بخشی ارائه نمی شود. این معضل، به همراه عملکرد ناصواب بعضی منسوبان به دین،
بسیاری از بی اعتمادی ها و کج روی ها را در حیطة عمل به دنبال آورده است. با فرض ایمان
و اعتقاد به جامعیت تعالیم اسلامی و این واقعیت جامعه لازم است در این رابطه تأمّلی
کافی و آسیب شناسی جدی نموده و به بررسی علل این ناسازگاری پرداخت، تا بتوان با ارائه
راهکار مؤثر، شائبة ناکارآمدی تعالیم الهی در عصر جدید را از اذهان دور کرد.
در این میان آثار
زبانی و قلمی عالمیان نظیر شهید استاد مطهری (رحمت الله علیه) که امام خمینی(ره) با
القابی نظیر فرزند عزیز، پارة تن، پشتوانة محکم برای حوزه های دینی و علمی، خدمتگزاری
سودمند برای خدمت و کشور و با توصیفاتی همچون: آثار قلم و زبان او بی استثناء آموزنده
و روانبخش است و...(5) از ایشان یاد می کنند و دانستن نقش ایشان در گسترش فرهنگ اسلامی
برای اعتلای وجودی و معرفتی خودمان حائز اهمیت است. این مقاله سعی دارد با این هدف،
گوشه ای از یک الگوی سخنرانی مورد تأئید معمار کبیر انقلاب و کسی که آثارش، مبنای فکری
نظام جمهوری اسلامی است را نشان دهد.(6)
دلیل ماندگاری
علمای ربّانی
عالمان ربّانی،
وارثان انبیای الهی اند و انبیاء (علیهم السلام) خلفای خداوند می باشند و خلفای الهی
مظهر «اسم اعظم»اند. پس برخی از عالمان ربّانی می توانند خلیفة حق و جامع جمال و جلال
الهی باشند که این افراد، بسیار اندک و جزء نوادرند.
همان گونه که بهشتیان
زنده اند، و هرگز نمی میرند، مردان الهی نیز که برای حفظ شریعت و احیای دین الهی تلاش
می کنند، و در این راه، هر رنجی را برای دین خدا تحمّل می کنند، «کلمة علیا»ی خداوندگستر،
هماره باقی خواهند بود. چنین عالمانی مشمول بیان نورانی امیر بیان، حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام)
هستندکه فرمود: «العلماءُ باقونَ ما بَقِیَ الدَّهرُ»(7)
سرّ این سخن آن
است که کامل ترین ولی خدا در عصر ما، وجود مبارک امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) است
که از آن حضرت، به عنوان (بقیه الله)(8) یاد می شود، یعنی امام عصر به ابقای الهی،
باقی است. در درجة نخست و با لذات، فقط خداوند ماندنی است: (هوالباقی) و پس از او خلفای
مظاهر اویند که باقی اند، و پس از آنان عالمان عادل که وارثان انبیاء و امامان(ع) می باشند،
باقی به بقای الهی اند.(9)
وصف زشت ترین
انسان «عالم نمایان»
«... او را دانشمند نامند اما از دانش بی بهره است. یک دسته از نادانی ها
را از جمعی نادان فراگرفته و مطالب گمراه کننده را از گمراهان آموخته و به هم بافته
و طناب هایی از غرور (فریفته کردن) و گفته های دروغین بر سر راه مردم افکنده، قرآن
را بر امیال و خواسته های خود تطبیق می دهد و حق را به هوس های خود تفسیر می کند. مردم
را از گناهان بزرگ ایمن می سازد و جرائم بزرگ را سبک جلوه می دهد. ادعا می کند از ارتکاب
شبهات پرهیز دارد اما در آن ها غوطه می خورد. می گوید از بدعت ها دورم اما در آن ها
غرق شده، چهرة ظاهر او، چهرة انسان ولی قلبش، قلب حیوان است، راه هدایت را نمی شناسد
که از آن سو برود و راه خطا و باطل را نمی داند که از آن بپرهیزد، پس مرده ای است در
میان زندگان...»(10)
ویژگی های آثار
شهید استاد مطهری(ره)
مسلّماً دانستن
نقش استاد در اعتلای فرهنگ اسلامی جامعه، معلول دانستن خصوصیات آثار قلمی و زبانی ایشان
است، که در این مقاله، به مهم ترین آن ها اشاره ای می شود:
الف: آثار ایشان
در عین حال که دارای مبانی عمیق فکری و فلسفی است، مطالب را با زبانی ساده و همه فهم
بیان داشته اند. او «با قلمی روان و فکری توانا در تحلیل مسائل اسلامی و توضیح حقایق
فلسفی با زبان مردم، بی غلق و اضطراب به تعلیم و تربیت جامعه پرداخت»(11) بسیار دشوار
است که انسانی بتواند در ضمن تعمّق و تفقّه در مسائل، آن ها را به زبانی ساده و روان
بیان کند و مطالب را آن گونه که باید و شاید به تناسب فهم مخاطب ارائه دهد. لذا این
راه، راه مطمئن و مؤثری به سوی شناخت هر چه بهتر معارف اسلامی و تربیت دینی می باشد
و به کسانی که با آثار استاد مأنوس می گردند، می آموزد که همچون او در عین استفاده
از مبانی محکم عقلی با زبانی روان، اندیشه های منطقی را به گونه ای ارائه دهد که مخاطب
آن را پذیرا شده، باور کند.
ب: خَلق یک نظام
واحد فکری و ارائة یک چهارچوب مشخصی از اندیشة اسلامی: در نگاه نخست به آثار استاد،
این طور به نظر می رسد که ایشان به موضوعات مختلف و پراکنده ای که در مقاطع مختلف زمانی
مطرح شده است، پرداخته اند. موضوعاتی همچون حقوق زن، هجرت و جهاد، حماسة حسینی، مهدویت،
عدل، جاذبه و دافعة حضرت علی(ع) و... اما با نگاهی عمیق تر، درمی یابیم که هر چند ایشان،
نیازهای جامعه را در مقاطع مختلف مورد توجه قرار داده، ولی آثار ایشان از آنجایی که
همگی از یک منبع و تفکر اصیل اسلامی، نشأت گرفته است، مجموعة منسجمی را تشکیل می دهد،
که این نظام واحد دارای اصول و فروع و شاخ و برگ و میوه است.
در اندیشة استاد
مطهری، ریشة همه مباحث، توحید می باشد؛ چرا که «اصل توحید این صلاحیت را دارد که مانند
آب، ریشة همة مباحث دیگر را سیراب کند و مانند خون، به همه اندام ها و اجزاها، غذا
برساند و مانند روح برپادارنده و زندگی بخش همه اندام ها باشد و قوة محرکة یک مکتب
باشد.»(12) با این که انسان گمان می کند که توحید، یکی از مسایل اسلام است و هزاران
مسألة دیگر در اسلام در کناب توحید قرار گرفته است، ولی وقتی با نگاهی دقیق تر می نگرد،
می بیند اسلام سراسرش توحید است، یعنی تمام مسایل، چه آن ها که مربوط به اصول عقاید
است و چه آن ها که به اخلاقیات و امور تربیتی و یا به دستورالعمل های روزانه ارتباط
دارد، همگی یکجا و یکپارچه توحید است.(13)
در مرحلة بعد شهید
مطهری امّ المعارف و ام المسائل را «انسان شناسی و فطرت»(14) می داند که به منزلة تن
و بدنة درخت معرفت است و معتقد است: «درخت
انسانیت اگر بخواهد به راستی بارور و میوه دِه
باشد، باید ریشة توحیدی و ایمانی داشته باشد.»(15) و نهایتاً ثمرة این شجرة طیّبه،
مباحث کاربردی زندگی است. در جهان بینی توحیدی است که برای انسان موحد، آزادی و هجرت
و جهاد و عدالت و... معنی پیدا می کند. با این توضیح می توان ادعا کرد که مجموعة آثار
استاد به منزلة موضوع واحدی است که اگر کسی به مطالعة کامل و دقیق آن بپردازد، او نیز
دارای نظام فکری شده و می آموزد که چگونه مباحث جدید جامعه را با این توجه و تفکر مواجه
نماید و جواب لازم را دریابد؛ و نکتة دیگر این که، بسیاری از متفکران فقط دیدگاه می دهند ولی
شهید مطهری(ره) دیدگاه را براساس و به همراه نظام فکری ارائه می دهد...
ج: به روز بودن
و کارآمدی آثار استاد: ایشان در جای جای مباحثشان مطرح کرده اند که چگونه با سود جستن
از ثابتات و اصول، می توان متغیّرات و فروع را تحلیل و توجیه کرد. شناخت و فهم نیازهای
ثابت و متغیر جامعه و پاسخگویی عقلانی و مبنایی به آن ها در هر زمانی، از رموز موفقیت
یک اندیشمند مصلح است.
د: ایمان و تعبّد
استاد در عین عقلانیت و بهره جستن از تفکر: او آموخت که تفکر عقلانی و تعبّد وحیانی
نه تنها با هم منافاتی ندارند، بلکه هر دو مؤیّد و مکمّل یکدیگرند. کما این که زندگی
فردی و اجتماعی و خانوادگی ایشان، مؤیّد این
مدعاست. شهید مطهری در مباحث نشان داد که تعبّد
مساوی با تعصب و بی منطقی نیست و در کتاب اسلام و مقتضیات زمان جلد اول آوردند که اسلام
دستور تعبّدی محض (که اصلاً با عقل جور درنیاید) ندارد.(16) و معنی صحیح تعبّد را هم
این دانستند که «ما باید متعبّد باشیم به این معنی که باید به هر دستوری که ثابت شد
از ناحیة دین است عمل کنیم، خواه این که حکمتش را فهیمده باشیم یا نفهمیده باشیم ولی
از ناحیة خودِ دین، تعبّد محض وجود ندارد: به این معنی که دستوری خارج از حکمت و مصلحت باشد.»(17)
به عنوان نمونة
بارز، از سویی مردانه به جنگ تحریفات عاشورا، می رفت و از سوی دیگر خود در رثای امام
حسین نوحه سرایی می کرد و می گریست؛ آثار استاد شهید مطهری، در پی تربیت متعبّدان عاقل
و عاقلان متعبّد است.(18)
ه : از آنجا که
«هر نظامی موجودیت خود را نیازمند به یک نظام فکری و عقیدتی به عنوان تکیه گاه و پشتوانه
می داند»(19) و با توجه به تصریح ولی معظم فقیه، مبنی بر این که آثار شهید مطهری مبنای
فکری نظام جمهوری اسلامی است، لذا ضروری است شیوه ها و اصولی را که استاد در بیان این
نظام به کار گرفته اند، تشریح شود. برای نظامی که برای اولین بار بعد از غیبت امام
عصر(عج) حکومت اسلامی را تشکیل داد و مسئولان آن براساس فداکاری مردم و در صحنه آمدن
ایشان، به خدمت رسانی پرداختند و می پردازند. تبیین مبانی فکری براساس مکتب اسلام و
مذهب شیعة اثنی عشری با انواع این مشکلات داخلی و خارجی شرط لازم ماندگاری و تداوم
این نظام است. لذا افراد جامعه خصوصاً جوانان و تحصیل کردگان باید بدانند هدف چیست
و وسیله چه می باشد تا بتوانند موضوع و جایگاه خود و فعالیتشان را تدوین و یا تصحیح
کنند تا علاوه بر مصون ماندن از انحرا، بتوانند به قله های کمال صعود کنند و وظیفة
خود را در قبال بهای سنگین استقرار نظام جمهوری اسلامی بپردازند.
و: در مورد هیچ
مجموعه آثاری به مانند آثار ایشان، از جانب بزرگان دین و معتمدان علمی و عملی، این
مقدار سفارش نشده است. نمونة بارز آن توصیة امام راحل، معمار کبیر انقلاب اسلامی این
فرد فیلسوفِ مجتهدِ عار، می باشد که تأکیدات ایشان در صفحات قبلی اشاره شد. و از آن
جمله: «من به دانشجویان و طبقة روشنفکرانِ متعهد توصیه می کنم که کتاب های این استاد
عزیز را نگذارند با دسیسه های غیراسلامی فراموش شود.»(20) مقام معظم رهبری هم فرمودند:
«اگر کسی فقط آثار وی را با دقت و به طور کامل بخواند، کافی است که او را به یک سطح
راقی از معارف اسلامی برساند.»(21)(22)
٭ مطالب بالا یعنی ویژگی های آثار استاد شهید مطهری برگرفته شده و تلخیص
از مقررّی اول طرح مطالعاتی در دانشگاه امام صادق تهران می باشد که به قلم استاد سیدمحمدصالح
هاشمی گلپایگانی، مسئول طرح، نوشته شده است.
لازم به ذکر است
در آن جزوه به صورت مفصل پیشنهاداتی برای عملیاتی کردن آثار استاد مطرح شده که علاقمندان
را به خواندن آن توصیه می کنیم.٭
ح: از ویژگی های
دیگر یک سخنرانی مناسب مذهبی، کمیّت آن می باشد. منظور از کمیت زمان جلسه و تعداد مستمعین
است.
(هر چه تعداد مستمعین بیشتر باشد، از آنجا که به صورت غیرمستقیم، «حسِ
رضایت مندی از خود» ارضا می شود، انسان بیشتر
رغبت دارد در این گونه جلسات شرکت کند یعنی گرچه تعداد و اکثریت در حقانیّت مؤثر نیست(23)
لیکن وقتی انسان تعداد افراد زیادی را می بیند که در جلسه حضور دارند، می یابد، که
دیگران هم به همان خاطر که خودش آمده است، آمده اند و این مطلب یک قوّت روحی به او
می دهد. و اما زمان جلسه را نیز استاد مطهری بسیار رعایت می فرمودند، چنان چه مخاطبین،
آمادگی بیشتری داشته بودند، استاد هم کمی جلسه را بیشتر طول می دادند تا مطلب را برسانند.
ویژگی دیگر سخنرانی خوب، بررسی مسائل و مشکلات روز جامعه و مقتضیات زمان می باشد. کتاب
مقتضیات زمان تألیف استاد مطهری، نمونة بارز این گونه مسائل روز می باشد که خواننده
را به عمق دید شهید مطهری می رساند و گستردگی علمی استاد بر خواننده محرز می شود.
وقتی ما به قرآن
به عنوان کتاب آسمانی آخرین دین الهی می نگریم، می بینیم که قرآن که کتاب هدایت است،
در جای جای صفحات خود، به نقل داستان های آموزنده از پیامبران و غیر پیامبران می پردازد
که به لزوم داستان گویی در خطابه، پی می بریم. چه این که اگر قرار بود قرآن فقط به
صورت یک کتاب علمی صرف مورد استفاده فقط عالمان طراز بالا قرار گیرد، آنگاه دیگر (هدیً
لِلنّاس) نبود. حتی ما در قرآن سوره هایی داریم
مثل سورة حضرت یوسف که مبنای سوره، داستان می باشد ولی نکته اینجاست که قرآن فقط به
نقل داستان نمی پردازد، بلکه نکات اخلاقی را به صورت تصریحی یا تلویحی اشاره می کند.
این نکته را در آثار شهید مطهری ما به وضوح می بینیم؛ چه این که دومین کتابی هم که
از ایشان شهرت یافت، داستان راستان بود.
نقش شهید مطهری
در تشریح نقش مستقیم
شهید استاد، در گسترش فرهنگ اسلامی که همان آثار قلمی و زبانی ایشان بود، در صفحات
قبلی، اشاراتی شد.(24) در اینجا به نقش غیرمستقیم یا با واسطة شهید استاد می پردازیم:
1 -معرفی آقای بروجردی به آشنایان خود و حوزویان برای آوردن ایشان به
قم: با برداشته شدن سایه سنگین رضاخان از سر ایران، فرصتی پیش آمد تا علما به فکر بازسازی
آثار تخریب شده دین و فرهنگ اسلامی بیفتند. بنابراین لازم بود در حوزه علمیه تحولی
ایجاد شود. بزرگان قوم برای رهبری این حرکت آیت الله بروجردی را انتخاب کردند. امام
خمینی(ره) با این که خود از جمله مجتهدان بود، رنج و تلاش بسیاری کشیدند. آقای مطهری
هم در آن ایام از طلبه های فغال حوزه، برای معرفی آیت الله بروجردی به مدرسانی که او
را نمی شناختند، تلاش فراوان کرد.
2 -ارتباط با گروه فدائیان اسلام به عنوان مهم ترین گروه سیاسی آن روز:
این گروه که از سال 1324ش توسط سیدمجتبی نواب صفوی (میرلوحی) تأسیس شد، در ابتدا برای
مبارزه با احمد کسروی (مرتد معروف) و سپس اجرای قوانین اسلامی تشکیل شده بود که در
کشتن عبدالحسین هژیر و حاجعلی رزم آرا و در مجروح کردن سیدحسین فاطمی و حسین علاء دخالت
داشته است. در سال 1334ش یعنی 10 سال پس از تشکیل، از سوی رژیم، افرادش تیرباران شدند.
3 -مبارزه با مارکسیسم به عنوان ایدئولوژی مخالفِ حاکم: پس از آن که
استاد به تهران مسافرت کردند هفته ای یک بار در جلسات علامه طباطبائی که در قم تشکیل
می شد، حضور به هم می رساندند. حکومت های کمونیستی که در اروپا و آسیا یکی پس از دیگری،
اعلام موجودیت می کردند، در ایران هم آن چنان تبلیغات گسترده ای شده بود که جوانان
بسیاری در دامان آن گرفتار شده بودند. این جهان بینی مادی، مبارز می طلبید که مردان
این میدان، علامه طباطبایی و شاگردشان آقای مطهری بودند. به این صورت که اولین کتاب
استاد، به صورت شرح و پاورقی بر متن تهیه شده علامه بود که بعداً مجموعه این مقالات
به نام «اصول فلسفه و روش رئالیسم» منتشر شد.
4 -تدریس در دانشکدة دانشگاه تهران از سال 1334ش: بعد از داستان های
بسیاری شهید مطهری(ره) به عنوان استادیار پذیرفته شد و تا سال 46 وزارت فرهنگ تحت فشار ساواک به علت شرکت ایشان در قیام 15 خرداد
1342 در اعلام حکم استادی او تعلل می ورزید. ایشان تا 22 سال در این سنگر مشغول تربیت
اسلامی شدند و کسانی چون شهید دکتر بهشتی و شهید دکتر باهنر از کسانی بودند که استاد
راهنمای آنان در دوره دکترا، استاد مطهری بود.(25) (26)
5 -تأثیر روی قشر نوجوان با نوشتن کتاب داستان راستان: این کتاب، دومین
کتاب استاد بودکه از داستان های واقعی از صدر اسلام تنظیم شده بود که مورد استقبال
مردم واقع شد و از طرف سازمان یونسکو به عنوان کتاب سال انتخاب شده و جایزه ویژه به
آن تعلق گرفت.
6 -پیگیری نهضت امام خمینی(ره): در سال 42 و بعد از فوت آیت الله بروجردی
و کاشانی، استاد در مراسمی که افسران نیروی هوایی
ارتش تشکیل داده بودند، شرکت کرده و با خطبه ای از سیدالشهداء در شب عاشورا،
رژیم را هدف گرفت. این همزان با سخنرانی تاریخی امام در عاشورای 42 بود که منجر به
بازداشت و تبعید امام خمینی و شهید مطهری و حدود 40 روحانی گردید.
7- نظارت بر هیأت های مؤتلفه اسلامی: در سال 43 گروهی از هیأت های مذهبی
تهران دور هم جمع شدند و یک سازمان مخفی برای مبارزه با شاه تشکیل دادند. استاد مطهری
به همراه چند روحانی، از طرف امام بر کار آن ها نظارت داشتند و برای تدریس به اعضای
این هیأت که به گروه های 10 نفری تقسیم شده بودند، کتاب انسان و سرنوشت را نوشتند.(27)
8 -تقاضای تدریس از امام خمینی در زمان حضور آیت الله بروجردی: درس
خارج فقه و اصول و فلسفه به دلیل خواهش شهید مطهری از امام خمینی شروع شد؛ جلسه ای
که بعدها مهم ترین جلسه حوزه علمیه قم شد.(28)
9 -مقابله با جریانات انحرافی جامعه نظری نهضت آزادی: با زندانی شدن
سران نهضت آزادی، از فعالیت نهضت کاسته شد؛ با این حال سران رهبری آن یعنی آیت الله
طالقانی و مهندس بازرگان که پس از تحمل 5 سال زندان آزاد شدند، هر کدام به صورت انفرادی
به مبارزات خود ادامه دادند. بازرگان در این میان به توجیه علمی مفاهیم و احکام اسلام
می پرداخت که شهید مطهری ضمن قدردانی از صفا و اخلاص بازرگان و ضمن تأئید روش بازرگان
در بعضی موارد، عمومیت روش وی را بیراهه می دانست و مفاهیم فلسفه غرب را نارساتر از
آن می دانست که بخواهد اسلام راستین را تفسیر کند.(29)
سازمان مجاهدین
خلق
شهید مطهری معتقد
بود، انحراف مبانی بنیانگذاران سازمان، باعث شده بود، مجاهدین بعدی هم منحرف شوند.(30)
مقابله با جریان های
انحرافی فکری: استاد در مقابل ایدئولوژی ایران گرایی قبل از اسلام رژیم شاه، خدمات
متقابل ایران و اسلام را تألیف کرد. در مقابل رویکرد شبه مدرنیستی آن، مسألة حجاب و
نظام حقوق زن در اسلام و اخلاق جنسی را تألیف کرد. وی در مقابل با ایدئولوژی مارکسیستی
ده ها سخنرانی و کتاب به یادگار گذاشتند که نقدی بر مارکسیسم و علل گرایش به مادیگری
از نمونه آن هاست. ایشان علاوه بر نقد علمی ایدئولوژی های غیراسلامی به تبیین ایدئولوژی
اسلام نیز می پرداخت. کتاب 7 جلدی مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی و فلسفه تاریخ همین
رسالت را بر عهده داشتند. ایشان با طرح مسائل جدید توانایی اسلام را در حل مشکلات پیچیده
زمان به نمایش گذاشتند. کتاب دو جلدی اسلام و مقتضیات زمان از خلاقیت های استاد در
این زمینه است. استاد برای زمینه سازی انقلاب اسلامی با استفاده از تجربیات تاریخ معاصر
به بحث نهضت های اسلامی در صد سالة اخیر پرداختند.(31)
10- تلاش در جهت وحدت علما: بنابر گفته حجت الاسلام ناطق نوری، شهید
مطهری و شهید بهشتی و آقای هاشمی رفسنجانی از نخستین کسانی بودند که جامعه مبارز روحانیت
تهران را تشکیل دادند که بنابر گزارش ساواک جلسات در منزل ایشان و دیگر روحانیون برگزار
می شد. جامعه روحانیت تهران سه دوره تکون، تشکیل رسمی و نهادینگی را داشته است که استاد
مطهری در سال 56 پیامی از امام خمینی(ره) مبنی بر تشکیل روحانیت مبارز به روحانیون
ابلاغ کردند.(32)
-11 تأسیس حسینیه ارشاد: استاد خود تصریح دارند: «من می خواهم این مؤسسه
به صورتی درآید که به اصطلاح ایدئولوژی اسلامی را در مقابل ایدئولوژی های دیگر جهان
امروز، به طور صحیح عرضه بدارد و قهراً معتقدم آنچه پیش از هر چیز از این مؤسسه به
صورت سخنرانی یا نشریه باید صادر شود منطق است؛ نه بیانات احساسی! به عقیده بنده بیانات
احساسی لازم است، اما در حاشیه منطق و تفکر نه بیشتر.» در ابتدا اکثر دعوت ها را خود
استاد انجام می دادند و از جمله عوامل شهرت دکتر علی شریعتی، شهید مطهری می باشد؛ ولی
کم کم استاد به دلیل روش خودسرانة فردی آقای میناچی و عدم تحفظ بر اسرار ایشان و...(33)
در تاریخ 27/10/1347 استعفای خود را تقدیم کرد. استاد اصرار می کرد که یک شورای پنج
نفره از مجتهدین حوزه پیش بینی شود تا خطمشی حسینیه را معین کند. اختلاف استاد با مسئولان
حسینیه خصوصاً آقای میناچی به حدی رسید که شهید مطهری در جلسات شب های 11 و 12 محرم
که بنا بود سخنرانی کنند، سخنرانی نکردند.(34)
12 -مغز متفکر بسیاری از گروه های مبارزاتی قبل از انقلاب: بسیاری از
کتب استاد، به عنوان محور مطالعات این گروه های اسبق در مبارزه بوده است؛(35) نظیر
ارتش انقلابی خلق مسلمان (منصورون)، گروه توحیدی صف (که به دنبال تغییر ایدئولوژیک
سازمان مجاهدین خلق، عده ای از جوانان مؤمن به فکر ایجاد تشکلی با خطمشی مسلحانه و
اندیشه اسلامی افتادند که بعد از این که امام اجازه عملیات مسلحانه ندادند در کلیه
اقدامات خود با آیت الله بهشتی و مطهری مشورت می کردند)، گروه فلاح (که امام خمینی(ره)
در ملاقات با یکی از اعضای این گروه توصیه کردند در مسایل ایدئولوژیک به استاد مطهری
مراجعه کنید) و سازمان توحیدی مجاهدین خلق.
البته این به این
معنا نمی باشد که شهید مطهری با همه این گروه ها ارتباط کامل داشته و تمام کارهای این
جمعیت ها را تأئید می کرده است، بلکه به این معنی است که گستردگی و عمق دانش استاد
به حدی بود که این گروه ها، مبانی فکر ایشان را جزء مبانی فکری گروه می دانستند. برای
آشنایی بیشتر با گروه های نظیر، کتاب 14 سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران از جمله
کتب منبع می باشد که توسط رئیس مرکز اسناد و مشاور سیاسی امنیتی رئیس جمهور محبوب جناب
آقای دکتر احمدی نژاد و یکی از روحانیون اهل قلم و تحقیق یعنی حجت الاسلام والمسلمین
روح الله حسینیان نگارش یافته است.
13- عضو اصلی شورای انقلاب اسلامی: با رسیدن بحران انقلاب به نقطه اوج
خود، در اوایل آبان 1357 عده ای علما نظیر آیت الله بهشتی و شهید مطهری و... نزد امام
خمینی در پاریس رفتند و بنا شد شورایی که اسم آن به پیشنهاد استاد مطهری بود، به نام
«شورای انقلاب اسلامی» که از افراد معتمد بودند، تشکیل شود. امام خمینی یک گروه 5 نفری
از روحانیت را معین کردند یعنی آقایان مطهری، هاشمی رفسنجانی، موسوی اردبیلی و باهنر
و بهشتی که درباره مسایل تصمیم بگیرد و به وسیله تلفن یا مسافر اطلاع بدهند تا امام
در جریان باشند و مهم ترین مأموریت این هسته را مطالعه در مورد مدیریت آیندة کشور قرار
دادند، تا کیفیت کار و افراد مفید و متناسب با انقلاب اسلامی را نیز معرفی کنند.
طی مقاطع زمانی
مختلفی شورا به عضوگیری پرداخت. مهم ترین وظیفه شورا انتقال قدرت بود که راهکار امام
برای انتقال قدرت هم تشکیل دولت موقت توسط شورای انقلاب بود. دولت موقت هم وظیفه داشت
تا قانون اساسی را تهیه و نهادهای اداره کشور انقلابی را تأسیس کند.(36)
14 تأسیس جامعه روحانیت مبارز تهران: برای سازماندهی به مبارزات، استاد
مطهری به همراه تعدادی از روحانیون مبارز مانند دکتر بهشتی، دکتر باهنر و... تشکیلاتی
را تأسیس کردند که وظیفه داشت به تظاهرات و راهپیمایی ها سازمان بدهد، تا گروه های
غیردینی، از احساسات دینی مردم به نفع خود سوءاستفاده نکنند. آنان موفق شدند چندین
راهپیمایی عمومی میلیونی در تهران راه بیندازند. شعار مردم در همه این راهپیمایی ها
«استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» بود.(37)
15 مسئول کمیته استقبال امام خمینی(ره): پس از تصمیم امام خمینی به
بازگشت به ایران از پاریس، روزهای آخر دی ماه حاج احمد آقا با استاد مطهری تماس گرفتند
و خبر بازگشت امام را اعلام کردند و خواستار اجارة خانه ای در جنوب شهر شدند. هسته
اولیه کمیته استقبال، آقایان مطهری، مفتح و محلاتی بودند. محل استقرار و اقامت امام
خمینی(ره)، سازماندهی و ایجاد تشکیلات برای خود کمیته و حفاظت از جان امام از مسائل
مهم کمیته استقبال بود. آقای مطهری به دلیل ایدئولوژی التقاطی سازمان مجاهدین (با این
که این گروه، نسبت به گروه های دیگر، اسلحه بیشتر در اختیار داشت) و به دلیل ناصداقتی
اعضای گروه، حفاظت را به گروه های توحیدی صف، موحدین، منصورون و فلاح واگذار گردید.(38)
نتیجه گیری
شیعه در دوران
غیبت صغری (260329ق) و غیبت کبری از (329) تاکنون با بحران رهبری معصوم روبرو بوده
است ولی هیچ چیز شیعه را از بالندگی و رشد بازنداشت، بلکه همواره تاریخ بشریت را تحت
تأثیر قرار داده و برای خود، حکومت جهانی آماده می کرده است.
در این میان دلایلی
باعث خوداتکایی شیعه شده که از آن جمله می توان به این موارد اشاره کرد: 1 مرجعیت بخشی
به عالمان شیعی توسط معصومین: که خصوصاً از امام صادق به بعد بیشتر ترویج شد. 2 اعتقاد
به مهدویت از زمان پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله وسلم) به عنوان استراتژی (یعنی
به عنوان امامت جزء اصول دین یا اصول مذهب قرار داده شده است) و نه فقط به عنوان تاکتیک
(یعنی برای رهایی موقت از مشکلاتی که به وجود
می آید، بگوییم، یک روز خوشی در انتظار ماست و انتظار به معنی باطل و منفیِ آن) و دلایل
دیگر.
در این میان نقش
عالمانی که خود عاملاند و خود را ساخته اند نظیر شهید مطهری (رحمت الله علیه) و دیگران،
درخور اهمیت است و برماست که نه فقط به عنوان یک فرد دانشجو یا طلبه یا کارکُن بلکه
به عنوان یک فرد ایرانی از کم و کیف فعالیت فرهنگی و سیاسی و اجتماعی و... این قشر
اخص جامعه (یعنی عالمان عامل) باخبر باشیم و این معرفت را چراغ حرکت عملی خود در این
وانفسای زندگی متمدن! یا متوحش امروزی قرار
دهیم و بتوانیم در مرحله اول ابتدا خود و بعداً دیگران را هم از اصول اسالم
و هم از متغیرات آن، هم از هدف و هم از روش باخبر سازیم. امید است این چند صفحه، گامی
در این جهت برداشته باشد و بتوانیم در شناخت وظیفه و عمل به آن موفق باشیم. ان شاءالله
معرفی منابع
(منابعی که به صورت
مستقیم یا غیرمستقیم در این مقاله مورد استفاده
قرار گرفته است و نیز کتبی که در خصوص استاد مطهری می باشد)
1 استاد مطهری، محسن
مؤمنی، انتشارات مدرسه، چاپ سوم، 1383
2 سه سال ستیز مرجعیت
شیعه در ایران (13431341)، روح الله حسینیان، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم،
1384.
3 چهارده سال رقابت
ایدئولوژیک شیعه در ایران (13561343)، روح الله حسینیان، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،
چاپ اول، 1383.
4 یک سال مبارزه برای
سرنگونی رژیم شاه، (بهمن 1356 تا بهمن 1357)، روح الله حسینیان، مرکز اسناد انقلاب
اسلامی، چاپ اول، 1385.
5 ولایت فقیه (ولایت
فقاهت و عدالت)، آیت الله جوادی آملی، نشر اسرا، چاپ پنجم، مرداد 1384.
6 سیری در زندگانی استاد
مطهری، انتشارات صدرا، 1376.
7 شهید مطهری: مرزبان
بیدار، محمد خردمند، سازمان تبلیغات اسلامی، 1375.
8 سیمای استاد در آیینة
نگاه یاران، به اهتمام سیدحمید جاوید موسوی، انتشارات صدرا، چاپ دوم، 1375.
9 سیمای معلمی استاد
مطهری، انتشارات مدرسه.
10 خاطرات من از استاد
مطهری، علی دوانی، انتشارات صدرا، چاپ دوم، 1375.
11 نرم افزار اندیشة
مطهر، مرکز جهانی نشر فرهنگ و معارف اسلامی مبلغ.
12 مجموعه آثار شهید
مطهری، انتشارات صدرا، ج 1، گزیده ای از زندگی نامه استاد.
13 اندیشه سیاسی آیت الله
مطهری، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1382، که شامل مقالاتی از اساتید محترم
پیرامون موضوعات چیستی و هستی جامعه از دیدگاه استاد مطهری، عدالت و برابری، ولایت
فقیه، آزادی و انقلاب و تحولات از دیدگاه استاد مطهری می باشد.
1. امام خمینی(ره)،
ولایت فقیه، ص 60.
2. امام خمینی(ره)،
صحیفة نور، ج 4، ص 167.
3. همان، ج 3، ص
371.
4. همان، ج 4، ص
242.
5. مجموعه آثار شهید
استاد مطهری، ج 1، قسمت پیام های امام خمینی به مناسبت شهادت استاد مطهری.
6. سخنرانی مقام معظم
رهبری.
7. مجلسی، محمدباقر،
بحارالانوار، ج 1، ص 188، ح 4.
8. بقیه الله خیرٌ لکم
إن کنتم مؤمنین.
9. آیت الله جوادی آملی،
ولایت فقیه (ولایت فقاهت و عدالت) ص 262، نشر اسراء.
10. نهج البلاغه (ترجمة
محمد دشتی)، خطبة 87، ص 147.
11. امام خمینی، صحیفه
نور، ج 14، ص 325.
12. استاد مطهری، تکامل
اجتماعی انسان، ص 123.
13. مرتضی مطهری، آشنایی
با قرآن، ج 1، ص 99.
14. همان، مقدمه ای
بر جهان بینی اسلامی (ج 5: جامعه و تاریخ)، ص 208.
15. همان، بیست گفتار،
ص 224.
16. ص 246.
17. مرتضی مطهری، اسلام
و مقتضیات زمان، ج 1، ص 246.
18. ر.ک: حماسة حسینی
استاد، که در اواخر هر جلسه ذکر مصیبت و روضه را خود استاد می خواندند.
19. حماسة حسینی، همان،
ج 1، ص 360.
20. امام خمینی، صحیفه
نور، ج 12، ص 188.
21. بیانات رهبری در
دیدار با مسئولان و استادان طرح مطالعات آثار شهید مطهری، دانشگاه امام صادق(ع)
14/6/79.
22. برای آشنایی بیشتر
با نظریات علما راجع به استاد ر.ک: CD اندیشة مطهر از منابع همین جزوه.
23. آیات بسیاری که
در آن قرآن به ذم اکثریت می پردازد بر آن دلالت دارد مثلاً اکثرهم لایعقلون، لایشعرون،
لایتفکرون یا این آیه که: یایَسْتَوی الخبیثُ و الطیّب ولو اَعْجَبَک کثرهُ الخبیث.
(مائده، 100)
24. لازم به ذکر است
که استاد از سال 1334 در دانشکدة الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهارن شروع به تدریس
کردند. که سال های بعد در مؤسسة حسینیه ارشاد و پس از آن در مسجد الجواد و بعد در کانون
توحید، مسجد جاوید و مسجد ارک به فعالیت های علمی و فرهنگی خود، ادامه دادند.
25. برای مطالعه بیشتر
هیأت مؤتلفة اسلامی ر.ک: 14 سال رقابت ایدئولوژیک در ایران، صص 806825.
26. سیری در زندگاین
استاد، انتشارات صدرا، ص 284.
27. لازم به ذکر است
صلاحیت استادی شهید مطهری به جرم این که «مطالب تحریک آمیز در لفاف مسائل مذهبی بیان
کرده» و در سال 49 «وجوهی را برای کمک به فلسطینی ها جمع کرده» توسط ساواک رد شد و
در سال 54 مجدداً ممنوع المنبر شدند (چهار سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران، روح الله
حسینیان، ص 209).
28. سه سال ستیز مرجعیت
شیعه در ایران، روح الله حسینیان، ص 289.
29. مطهری، مرتضی، اصول
فلسفه و روش رئالیسم، صص 893898. به نقل از چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران،
روح الله حسینیان، ص 462.
30. خاطرات حجت الاسلام
ناطق نوری، ص 91، به نقل از 14 سال رقابت...، ص 538.
31. همان، ص 700، کتاب
آیندة انقلاب اسلامی هم در این زمینه است.
32. همان، ص 731 و نیز
ر.ک: همین مقاله، شماره 14 از نقش شهید مطهری.
33. استاد شهید به روایت
اسناد، ص 66.
34. برای اطلاعات بیشتر
ر.ک: 14 سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران، صص 750761.
35. ربّا اغفرلنا و
لإخوانِنا الذین سبقونا بالایمان و لاتجعل غلاً للذین آمنوا (سوره بقره).
36. یکسال مبارزه برای
سرنگونی رژیم شاه (بهمن 56 تا بهمن 57)، روح الله حسینیان، صص 728733.
37. استاد مطهری، محسن
مؤمنی، ص 80. برای مطالعه بیشتر ر.ک: 14 سال رقابت ایدئولوژیک شیعه...، صص 730732.
38. یکسال مبارزه برای
سرنگونی...، صص 799803.