افراد از نظر جهان شناسی، با یكدیگر متفاوت اند. بعضی افراد شاید از سطح حیوانات بالاتر نیامده و شناختی درباره ی جهان ندارند و به تعبیر قرآن به «نظر» و «تفكّر» درباره ی جهان نپرداخته اند. آنان كه به مرحله ای از جهان شناسی رسیده اند، تفاوتهایی میان آنها در جهان شناسی هست، امّا این تفاوتها دو گونه است: برخی به تفاوت در آنچه «جهان بینی» نامیده می شود منجر می گردد، و برخی نه؛ زیرا برخی تفاوتهای جهان شناسی ها «تفاوت كمّی» است و برخی «تفاوت كیفی» .

تفاوت كمّی یعنی اینكه یك فرد موجودات بیشتری می شناسد و دیگری كمتر؛ مثلاً یكی موجودات بیجان را می شناسد و دیگری، هم بیجانها را می شناسد و هم جانداران را، یكی از احوال ستارگان یا خواصّ فیزیكی یا شیمیایی اشیاء بیشتر آگاه است و دیگری كمتر، یكی عناصر را در عدد كمتری می شناسد و دیگری در عدد بیشتر. این تفاوتها تأثیری در آنچه «جهان بینی» نامیده می شود، ندارد. یعنی نمی توان گفت كسی كه كلاس بالاتری از یك علم را طی كرده، از كسی كه در كلاس پایین تر است، جهان بینی بهتر و كامل تری دارد، بلكه اساساً این گونه اطّلاعات درباره ی جهان، هر چند به مسأله ی «شناختن» در مقابل «احساس كردن» مربوط می شود، به مسأله ی «جهان بینی» یعنی نوع تفسیر و تحلیل از كلّ جهان هستی كه مبنا و زیر ساز عمل انسان واقع می شود، ربطی ندارد. اینكه مثلاً عدد ستارگان چند هزار است یا چند میلیون یا چند میلیارد و یا عدد عناصر چهارتاست یا صدتا، در عین اینكه شناخت ما را درباره ی قسمتی از جهان تغییر می دهد؛ جهان بینی ما و طرز تلقّی كلّی ما را از جهان تغییر نمی دهد، مثل اینكه آگاهی ما درباره ی یك انسان كه چهل ساله است یا شصت ساله، دستها یا پاهایش پنج انگشتی است یا شش انگشتی، كم خواب است یا پرخواب، گروه خونش «آ» است یا «ب» ، فشار خونش معتدل است یا بالا یا پایین، طرز تلقّی ما را درباره ی او تغییر نمی دهد.

تفاوت كیفی، كه بهتر است آن را «تفاوت ماهوی» بنامیم، به شكل و نظام و قیافه و چهره ی كلّی جهان مربوط می شود، یعنی تفاوت شناخت دو نفر از جهان، همیشه جنبه ی كمّی ندارد كه یكی پدیده های بیشتری می شناسد و دیگری كمتر، گاهی جنبه ی كیفی و ماهوی دارد. یعنی جهان و هستی در نظر یكی یك نوع شخصیّت و یك گونه قیافه و چهره دارد و در نظر دیگری شخصیّت و قیافه و چهره ی دیگر؛ مثلاً یكی جهان را مجموعه ای از اجزای پراكنده و بی رابطه می پندارد و دیگری جهان را به منزله ی یك ماشین كه همه ی اجزائش با یكدیگر مرتبط است و سوّمی به صورت یك موجود زنده كه رابطه ها از نوع رابطه ی عضوی است؛ یكی حوادث جهان را مجموعه ای از یك سلسله تصادفات می پندارد و دیگری ناشی از ضرورتهای علّی و معلولی؛ یكی نظام را حكیمانه می بیند و دیگری پوچ و بیهوده و عبث؛ یكی نظام را نظام ثابت می بیند و دیگری متحرّك و سیّال؛ یكی یكنواخت می بیند و دیگری متكامل؛ یكی بی عیب و نقص می داند و دیگری ناقص و پر از عیب؛ یكی نظام موجود را بهترین نظام ممكن می داند و نظام احسن از این نظام را محال می داند و یكی نظامی بهتر از این نظام را ممكن می شمارد؛ یكی خیر محض می بیند و یكی شرّ محض و یكی ممزوج؛ یكی جهان را در كلّ خود زنده و شاعر می بیند و دیگری مرده و بی شعور؛ یكی محدود می بیند و دیگری نامحدود؛ یكی سه بعدی می بیند و دیگری چهار بعدی.

اینها و امثال اینهاست كه تلقّی ما را درباره ی جهان عوض می كند و اینها و امثال اینهاست كه اركان جهان بینی انسان را تشكیل می دهد، آنچنان كه قضاوت ما درباره ی یك انسان و شناخت ما از او كه آیا انسانی مهربان و خیر خواه است یا عقده ای و كینه جو، آیا زیرك و باهوش و نكته سنج است یا احمق و كودن، طرز تفكّرش درباره ی جهان و زندگی چیست، چه مسلك و طریقه ای دارد و امثال اینها كه به «شخصیّت» او مربوط می شود نه به شخص او، در تلقّی ما نسبت به او مؤثّر است؛ یعنی این كه او خیر خواه یا باهوش باشد، به او در نظر ما یك چهره می دهد و عكس العمل ما را در برابر او به گونه ای می سازد، و اینكه او عقده ای و كینه جو یا كودن و احمق باشد، چهره ی دیگری به او می دهد و عكس العمل دیگری در ما به وجود می آورد، بر خلاف آگاهی از درجه ی فشار خون یا گروه خون او و یا اینكه قلبش طبق معمول در طرف چپ سینه است و یا استثنائاً در طرف راست، یك قلبی است و یا استثنائاً دو قلبی كه هیچ تأثیری در شخصیّت او در نظر ما و یا در عكس العمل ما نسبت به او ندارد.