انسان در باطن حیات ظاهری حیوانی خود یك حیات معنوی دارد. حیات معنوی انسان كه استعدادش در همه ی افراد هست از نظر رشد و كمال از اعمالش و اهدافش سرچشمه می گیرد. كمال و سعادت انسان و همچنین سقوط و شقاوت او وابسته به حیات معنوی اوست كه وابسته است به اعمال و نیّات و اهداف او و به اینكه با مركب اعمال خود به سوی چه هدف و مقصدی پیش می رود.

توجّه ما به دستورهای اسلامی تنها از جنبه های مربوط به زندگی فردی یا اجتماعی دنیوی است. شك نیست كه دستورهای اسلامی مملوّ است از فلسفه های زندگی در همه ی شئون. اسلام هرگز مسائل زندگی را تحقیر نمی كند و بی اهمّیّت نمی شمارد. از نظر اسلام، معنویّت جدا از زندگی در این جهان وجود ندارد. همان طور كه اگر روح از بدن جدا شود، دیگر متعلّق به این جهان نیست و سرنوشتش را جهان دیگر باید معیّن كند، معنویّت جدا از زندگی نیز متعلّق به این جهان نیست و سخن از معنویّت منهای زندگی در این جهان بیهوده است.

امّا نباید تصوّر كرد كه فلسفه های دستورهای اسلامی، در مسائل زندگی خلاصه می شود؛ خیر، در عین حال به كار بستن این دستورات وسیله ای است برای طیّ طریق عبودیّت و پیمودن صراط قرب و استكمال وجود. انسان یك سیر كمالی باطنی دارد كه از حدود جسم و مادّه و زندگی فردی و اجتماعی بیرون است و از یك سلسله مقامات معنوی سرچشمه می گیرد. انسان با عبودیّت و اخلاص خود عملاً در آن سیر می كند؛ احیاناً در همین دنیا و اگر نه، در جهان دیگر كه حجاب برطرف شد همه ی مقاماتی را كه طی كرده- كه همان مقامات و مراتب قرب و در نتیجه ولایت است- مشاهده می نماید [1].

---