حال از مسأله ی اوّل شروع می كنیم. لغت فطرت كه در قرآن آمده است: «فِطْرَتَ اَللّهِ

مجموعه آثار شهید مطهری . ج3، ص: 455

اَلَّتِی فَطَرَ اَلنّاسَ عَلَیْها» [1] چه لغتی است؟ مادّه ی فطر (ف، ط، ر) مكرّر در قرآن آمده است:

«فَطَرَهُنَّ» [2]، «فاطِرِ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ» [3]، «إِذَا اَلسَّماءُ اِنْفَطَرَتْ» [4] و «مُنْفَطِرٌ بِهِ» [5]. در همه جا در مفهوم این كلمه، ابداع و خلق- و بلكه خلق به همان معنای ابداع- هست. «ابداع» به یك معنا یعنی آفرینش بدون سابقه. لغت «فطرة» با این صیغه- یعنی بر وزن «فعلة» - فقط در یك آیه آمده است كه در مورد انسان و دین است كه دین «فطرة اللّه» است:

فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَتَ اَللّهِ اَلَّتِی فَطَرَ اَلنّاسَ عَلَیْها لا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اَللّهِ [6]. تفسیر این آیه را بعد به تفصیل عرض می كنیم.

كسانی كه به زبان عربی آشنا هستند می دانند كه وزن «فعلة» دلالت بر نوع - یعنی گونه- می كند. «جلسة» یعنی نشستن، «جلسة» یعنی نوع خاصّی از نشستن.

«جلست جلسة زید» یعنی نشستم به گونه ی نشستن زید، همانگونه كه زید می نشیند نشستم. ابن مالك در الفیّه می گوید:

چنانكه گفتیم در قرآن لغت «فطرت» در مورد انسان و رابطه ی او با دین آمده است:

«فِطْرَتَ اَللّهِ اَلَّتِی فَطَرَ اَلنّاسَ عَلَیْها» یعنی آن گونه ی خاصّ از آفرینش كه ما به انسان داده ایم؛ یعنی انسان به گونه ای خاص آفریده شده است. این كلمه ای كه امروز می گویند «ویژگیهای انسان» ، اگر ما برای انسان یك سلسله ویژگیها در اصل خلقت قائل باشیم، مفهوم فطرت را می دهد. فطرت انسان یعنی ویژگیهایی در اصل خلقت و آفرینش انسان.

---