از آن شرم آورتر اینكه پس از یك قرن زد و خورد و مباحثه و مجادله و فتنه ها و خونریزیها عاقبت پیش بردند و فائق آمدند، سیاست وقت آنها را جلو انداخت.

این كار به دست متوكل عباسی صورت گرفت. متوكل این فكر را حمایت كرد، یا از آن نظر كه موافق میل و سیاستش بود یا از آن نظر كه نفهمید. در مروج الذّهب مسعودی می نویسد:

لمّا افضت الخلافة الی المتوكل امر بترك النظر و المباحثة و الجدال و الترك لما علیه الناس فی ایام المعتصم و الواثق و امر الناس بالتسلیم و التقلید و امر الشیوخ المحدثین بالتحدیث و اظهار السنة و الجماعة [1].

همین كه كار به متوكل منتهی شد و به خلافت رسید دستور داد جلوی بحثهای عقلی گرفته شود، دستور داد مردم در مسائل دین تعبد صرف داشته باشند، و حق فكر كردن و تعقل در دستورهای دین را از مردم گرفت. دستور داد شیوخ اهل حدیث كه منكر اصل عدل بودند به كار نقل حدیث بدون اظهار نظر بپردازند و سنت و جماعت را اظهار كنند.

متوكل از شیوع فلسفه نیز كه مدتی شایع شده بود به جرم اینكه بحث عقلی است جلوگیری كرد.

---