شیخ طوسی در عصر خود نیاز به تحولی در فقه و اجتهاد را احساس می كند و
مانند موارد مشابه، برآوردن چنین نیازی بدون- به اصطلاح امروز- سنت شكنی و
مجموعه آثار شهید مطهری . ج20، ص: 143
جریان برخلاف عادت مألوف میسر نیست. بنابراین شجاعت عقلی و ادبی
ضرورت می یابد و شیخ با شجاعتی كه مخصوص شخصیتهای برجسته ای از طراز
خود اوست با نوشتن كتاب
مبسوط چنین گامی را برمی دارد و فقه و اجتهاد شیعه را
وارد مرحله جدیدی می كند.
شیخ با این عمل خود اولاً ثابت كرد كه از ضمیری آگاه برخوردار است و نیاز
عصر خویش را درك می كند.
ثانیاً ثابت كرد كه از موهبت شجاعت عقلی و ادبی بهره مند است. او از كسانی
نیست كه فقط نیاز را احساس كند ولی جرئت اقدام را نداشته باشد. باجرئت و
جسارتی كم نظیر این گام خطیر را برمی دارد.
ثالثاً ثابت كرد كه اجتهاد و تفریع و طرح مسائل جدید و جوابگویی به آنها
مشروط به این نیست كه فقه اسلامی را كوتاه و نارسا فرض كنیم و دست به دامن
قیاس و رأی بشویم. ثابت كرد كه كلیات و اصول اسلامی، نوعی است كه كاملاً
ممكن و مقدور است در چهارچوب همان كلیات فروع تازه رسیده را جوابگویی
كرد. هنر شیخ در این است كه نه مانند جامدان و متقشران از پاسخگویی به نیازهای
عصر خود شانه خالی كرد و نه مانند متهوّران و بی پروایان رأی و گمان شخصی را
جانشین تشریع اسلامی كرد؛ و این است انتظار اسلام از علمای واقعی امت.