به هر حال اخباریگری نهضتی بود بر ضدیت عقل. جمود و خشكی عجیبی بر این مسلك حكمفرماست. خوشبختانه افراد رشیدی مانند وحید بهبهانی، معروف به «آقا» كه آقایان آل آقا از نسل ایشان هستند، و شاگردان ایشان و بعد مرحوم حاج شیخ مرتضی انصاری اعلی اللّه مقامه با این مسلك مبارزه كردند.

وحید بهبهانی در كربلا بود. در آن وقت صاحب حدائق هم كه اخباری متبحری است در كربلا بود و هر دو حوزه درس داشتند. وحید مسلك اجتهاد داشت و صاحب حدائق مسلك اخباری و قهراً مبارزه سختی بود. بالاخره وحید بهبهانی صاحب حدائق را شكست داد. می گویند شاگردهای مبرّز وحید بهبهانی از قبیل كاشف الغطاء و بحرالعلوم و سید مهدی شهرستانی همه اول شاگرد صاحب حدائق بودند و بعد آمدند به درس وحید و درس صاحب حدائق را ترك كردند.

ولی البته صاحب حدائق یك اخباری ملایمی است، خودش مدعی است كه مسلك او با مسلك مرحوم مجلسی یكی است، متوسط بین اخباری و اصولی است، بعلاوه مردی متقی و خداترس و با ایمان بوده. با همه ی اینكه وحید بهبهانی با شدت با او مبارزه كرد و نماز جماعت خواندن با او را منع كرد، او برعكس می گفت نماز جماعت با آقای وحید صحیح است، و می گویند وقت مردن وصیت كرد كه نماز میّت او را وحید بهبهانی بخواند.

مبارزه شیخ انصاری از این جهت بود كه یك پی ریزی متقنی برای علم اصول فقه كرد كه می گویند خودش می گفت اگر امین استرآبادی زنده بود اصول من را می پذیرفت.

البته مكتب اخباری در اثر این مقاومتها شكست خورد و الان جز در گوشه و كنارها پیروانی ندارد، ولی همه افكار اخباریگری كه به سرعت و شدت بعد از پیدایش ملا امین در مغزها نفوذ كرد و در حدود دویست سال كم و بیش سیادت كرد از مغزها بیرون نرفته، الان هم می بینید خیلی ها تفسیر قرآن را اگر حدیثی در كار نباشد جایز نمی دانند. جمود اخباریگری در بسیاری از مسائل اخلاقی و اجتماعی و بلكه پاره ای مسائل فقهی هنوز هم حكومت می كند. فعلاً مجال شرح و بسط نیست.

یك چیز كه باعث رشد و نفوذ طرز فكر اخباری در میان مردم عوام می شود آن 02جنبه ی حق به جانب عوام پسندی است كه دارد، زیرا صورت حرف این است كه می گویند ما از خودمان حرفی نداریم، اهل تعبد و تسلیم هستیم، ما جز قال الباقر علیه السلام و قال الصادق علیه السلام سخنی نداریم، از خودمان حرف نمی زنیم، حرف معصوم را می گوییم.

شیخ انصاری در فرائد الاصول مبحث «برائت و احتیاط» از سید نعمت اللّه جزایری كه مسلك اخباری دارد نقل می كند كه می گوید:

آیا هیچ عاقلی احتمال می دهد كه در روز قیامت یك بنده ای از بندگان خدا را (یعنی یك اخباری را) بیاورند و از او بپرسند تو چگونه عمل می كردی و او بگوید به فرمایش معصومین عمل می كردم و هرجا كه كلام معصوم نبود احتیاط می كردم و آنوقت یك همچو آدمی را ببرند به جهنم و از آن طرف یك آدم لاقید و بی اعتنا به سخن معصوم (یعنی یك نفر اصولی و پیرو مسلك اجتهاد) را كه هر حدیثی را به یك بهانه طرد می كند ببرند بهشت! ! حاشا و كلاّ.

جوابی كه مجتهدین می دهند این است كه این گونه تعبد و تسلیمها تسلیم به قول معصوم نیست، تسلیم به جهالت است. اگر واقعاً محرز بشود كه معصوم سخنی گفته ما هم تسلیم هستیم ولی شما می خواهید جاهلانه به هرچه می شنوید تسلیم شوید.

در اینجا برای نمونه كه فرق بین طرز فكر جامد اخباری و فكر اجتهادی معلوم شود مطلبی را كه اخیراً برخورده ام ذكر می كنم.