اقبال لاهوری حرف خوبی می زند، می گوید دنیای امروز احتیاج به سه چیز دارد (او در آنجا راجع به اسلام هم نمی خواهد بحث كند) :

1. دنیای امروز از تفسیرهای مادی جهان به تنگ آمده است. همه ی بدبختیهایش از این است. بشر امروز احتیاج دارد به یك تفسیر روحانی از جهان، بفهمد جهان را صاحبی باشد خدا نام. تا این فكر در دِماغ بشر پیدا نشود، تا بشر این خلقت را عبث می داند و تا حیات را عبث می داند، همین است كه هست، بدتر هم خواهد شد.

احتیاج دارد به یك فكر و عقیده و ایمانی كه جهان را به یك شكل روحانی تفسیر كند، مبدئی و منتهایی برایش قائل باشد: إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إِلَیْهِ راجِعُونَ [1].

2. بشر در میان این همه آزادیهایی كه دارد احتیاج دارد به یك آزادی معنوی.

دائماً می گویند آزادی. قبول است، ولی آیا بشری كه در ناحیه ی معنویت خودش آزاد نیست اصلاً ممكن است برای آزادی اجتماعی مجال بدهد؟ این حرف چرند است كه ما دنبال آزادی اجتماعی برویم بدون اینكه بشر را در ناحیه ی معنویت خودش آزاد كرده باشیم. نیاز دوم آزادی معنوی است.

3. نیاز سوم: قانونی كه متكامل باشد یعنی بشر را به سوی كمال سوق بدهد ولی در عین حال از یك ایمان معنوی سرچشمه بگیرد كه به هر پدیده ی ظاهری رنگ معنوی بدهد.

آیا شما جز اسلام مكتب دیگری پیدا می كنید كه این نیازها را برطرف كند؟ چه خوب می گوید قرآن! تعبیرات قرآن مكرر است، آن كه من یادم هست در سوره ی صف است: هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلی تِجارَةٍ تُنْجِیكُمْ مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ. `تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ [2]. ایمان به اللّه. ایمان به اللّه یعنی چه؟ یعنی جهان را صاحبی باشد خدا نام. تفسیری روحانی از جهان. ایمان به رسول خدا، به رسولِ اَللّه. ایمان به اللّه یعنی ایمان به اللّه بودنش، به الوهیتش، به اینكههُوَ اَللّهُ اَلَّذِی لا إِلهَ إِلاّ هُوَ اَلْمَلِكُ اَلْقُدُّوسُ اَلسَّلامُ اَلْمُؤْمِنُ اَلْمُهَیْمِنُ اَلْعَزِیزُ اَلْجَبّارُ اَلْمُتَكَبِّرُ [3]ایمان به رسول یعنی ایمان به رسالتش، ایمان به قانونش، آن قانونی كه تكامل بشریت را تضمین كرده است. وَ تُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اَللّهِ بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ [4]در راه خدا مجاهده كنید. عمل را می گوید، سخت كوشی را می گوید، اما نه سخت كوشی مادی، بلكه فی سبیل اللّه؛ یك بُعد متعالی نشان می دهد. كار كن، زحمت بكش، فعالیت كن، جهاد كن، دلیر و دلاور باش، مبارزه كن، اما فی سبیل اللّه.

---