یكی از آن رمزها و رازها اصالتی است كه اسلام برای عقل قائل شده است. تحقیقاً شما هیچ دینی و هیچ كتاب آسمانی را پیدا نمی كنید كه به اندازه ی اسلام برای عقل ارزش و اصالت قائل شده باشد. متأسفانه ما نمی توانیم مبلّغ خوبی برای دین خودمان اسلام باشیم. آیا این شوخی است كه شما وقتی كه به كتب فقهی مراجعه می كنید می بینید آنگاه كه می خواهند منابع اجتهاد و استنباط را به دست بدهند، می گویند: كتاب، سنت، اجماع، عقل. عقل را به عنوان منبعی در عرض كتاب و سنت و اجماع قرار می دهند كه اجماع هم خودش یك بحث خاصی است و به یك معنا عین كتاب و سنت است و جدا نیست.

این خیلی افتخار بزرگی است كه از صدر اسلام علمای اسلام آمدند گفتند كه بین عقل و شرع هماهنگی است: كُلُّ ما حَكَمَ بِهِ الْعَقْلُ حَكَمَ بِهِ الشَّرْعُ وَ كُلُّ ما حَكَمَ بِهِ الشَّرْعُ حَكَمَ بِهِ الْعَقْلُ. مقصودشان این بود كه اگر واقعاً یك چیزی را عقل اكتشاف كند، ما فرضاً دلیل نقلی نداشته باشیم، همین اكتشاف عقل كافی است كه بفهمیم اسلام با این موافق است و اگر دلیل نقلی به ما نرسیده، بوده و به ما نرسیده است.

آنچه هم كه شرع به طور قطع حكم می كند عقل حكم می كند، یعنی راز و رمزی دارد كه اگر عقل به آن راز و رمز پی ببرد تصدیقش می كند؛ یعنی مقررات اسلام براساس یك مجهولات و مرموزات و خارج از دسترس اندیشه و فكر و عقل نیست، براساس یك سلسله مصالح و مفاسد در زندگی بشر است كه برای عقل قابل مطالعه است. [قاعده ی] «كل ما حكم به الشرع حكم به العقل» می خواهد بگوید اسلام یك دین منطقی است؛ فرضاً فلسفه ی یك حكمش الآن برای عقل روشن نیست ولی یك امر مرموزِ مربوط به عالم مجهولات هم نیست كه اصلاً بكلی ضد عقل باشد، مثل حرفهایی كه مسیحیت در باب تثلیث می گوید كه ایمان غیر از عقل است. ایمان غیر از عقل نیست. حساب اینكه ایمان از عقل جداست در اسلام وجود ندارد و همین امر قدرتی به فقه اسلامی بخشیده است. (اصول دین اسلامی كه اساساً منطقه ی انحصاری عقل است، به عكس مسیحیت كه اصول دین برای عقل منطقه ی ممنوعه است. ) این مسئله سبب شده است كه به علمای اسلام یك میدان باز بدهد كه در مسائل، عقل را دخالت بدهند و خود همین یكی از اسباب پیروزیهای فقه اسلامی در ادوار گذشته است. در بسیاری از مجامع بین المللی كه روی فقه اسلامی مطالعه كرده اند انعطاف فقه اسلامی را خیلی ستایش كرده اند. انعطاف عجیبی دارد.