گروهی را رسول اكرم صلی الله علیه و آله به جهادی فرستاد. آنها رفتند و مردانه و دلیرانه وظیفه ی مقدس سربازی خود را انجام دادند و برگشتند. وقتی كه برگشتند رسول خدا از آنها استقبال كرد و به آنها خوشامد گفت، ولی در ضمن خوشامد جمله ای گنجانید كه آنها را وادار كرد از آن حضرت توضیح بخواهند. خوشامد را این طور فرمود:

مرحبا به گروهی كه از مبارزه ی كوچك و صحنه ی كوچك برگشته اند و هنوز مبارزه ی بزرگ و صحنه ی بزرگ را در پیش دارند.

جمعیت چنان گمان بردند كه در نقطه ی دیگری می بایست با سپاه دیگری نبرد كنند و شمشیر و نیزه به كار برند. سؤال كردند: آن مبارزه ی بزرگتر و صحنه ی خونین تر چیست و در كجاست؟ فرمود: آن صحنه، صحنه ی مبارزه با نفس امّاره است.

در حدیث دیگری هست كه رسول خدا فرمود:

شیطان من به دست من اسلام آورد و رام شد. این حدیث دوم نیز مثل حدیث اول از یك جنگ درونی و ناسازگاری داخلی و به تعبیر دیگر از یك صف بندی و جبهه بندی داخلی در وجود انسان حكایت می كند؛ به علاوه ی اینكه خبر می دهد كه این صف بندی و جبهه بندی را من در وجود خودم بهم زدم و بجای آن، صلح و صفا و آرامش برقرار كردم.

این خود یك حقیقتی است كه علمای روان شناس اعتراف دارند، می گویند انسان به علل و عواملی حالتی پیدا می كند كه یك نوع آشفتگی و ناهماهنگی در افكار و احساساتش پیدا می شود، روحیه اش تجزیه می شود به دو جبهه و دو قسمت. لهذا اشخاصی دیده می شوند كه از آنها دو نوع كارهای كاملاً متخالف و متضاد دیده می شود: در یك لحظه و یك حالت نرم و ملایم اند، در لحظه و حالت دیگر درشتخو، گاهی مهربانند و گاهی بی عاطفه و قسیّ القلب، گاهی زیاد می ترسند و گاهی زیاد تهوّر و جسارت به خرج می دهند، گاهی متدین و رو به خدا هستند و گاهی لاابالی و دنبال فسق و فجور، «یك دست به مصحف اند و یك دست به جام، گه نزد حلال اند و گهی نزد حرام» ، و بالاخره در زیر این گنبد فیروزه فام نه كافر مطلق اند و نه مسلمان تمام.

حالا باید دید این ناهماهنگی در عمل و رفتار و كنش از كجا پیدا می شود. چرا بعضی از مردم گاهی مثل كبك خوش می خرامند و گاهی مثل كلاغ ناهنجار می دوند؟ منشأ این ناهماهنگی و یكنواخت نبودن در عمل، و رفتار همانا ناهماهنگی و انتظام نداشتن افكار و احساسات است. این آشفتگی در عمل، مولود و معلول آشفتگی روح است، و به تعبیر رسول اكرم مولود صف بندی و جبهه بندی و جنگ و نزاعی است كه بین انواع افكار و احساسات است. پس باید كاری كرد كه این آشفتگی روحی و این جنگ داخلی متاركه شده و صلح و صفای واقعی بین انواع افكار با هم و انواع احساسات با هم پیدا شود، ولی البته صلح و صفای واقعی نه صلح موقت و مسلّح.

تا صلح و صفای واقعی بین افكار و احساسات پیدا نشود، نمی توان به برقراری صلح میان افراد با هم و ملتها و دولتها با هم امیدوار بود. یكی از فلاسفه ی عصر ما می گوید:

آن كسی كه با خودش همیشه در جنگ است، چگونه می تواند با دیگراندر صلح و صفا باشد.

در اینجا بار دیگر احتیاج بشر را به «دین» احساس می كنیم، چون رام كردن و مطیع ساختن احساسات امّاره ی بشر از عهده ی هر قوّه و قدرت دیگر خارج است. هر قوّه و قدرت دیگر مقهور و آلت هوا و هوس بشر واقع می شود، خواه آنكه آن قدرت زور باشد و یا علم و یا چیز دیگر. وقتی كه «علم و مال و منصب و جاه و قران- فتنه آرد در كف بدگوهران» و همه ی اینها به منزله ی آلت قتّاله و تیغی بوده باشد كه در كف زنگی مست بدهیم، پس باید فكر دیگری كرد. رام كردن و مطیع ساختن سركشیها و طغیانهای نفسانی بر ضد عقل و اخلاق، كار عقل و تدبیر نیست. به قول مولوی:

آن قوّه و قدرتی كه می تواند چنین اعجازی بكند و شیر باطن را در قید كند و رام و تسلیم نماید، اهریمن نهفته در باطن را به صورت فرشته ی صلح درآورد، آشفتگیها و اختلالهای ضمیر را تبدیل كند به انتظام و استحكام، عمل انسان را منظم و یكنواخت و بر راه راست كند، همانا دین است.

در تعبیرات دین «صراط مستقیم» و «راه راست» زیاد آمده. در مقابل راه مستقیم، راه كج و معوج است. مردمانی كه بر صراط مستقیم و راه راست می باشند همانها هستند كه بین انواع افكار و احساساتشان [صلح و صفاست، ] یعنی بین قوّه ی خیال و قوّه ی عاقله شان هماهنگی و سازگاری است، شیطان خیال و واهمه ی آنها تسلیم فرشته ی عقل است و بین انواع احساسات آنها از پست ترین احساسات و شهوات و میلها و آرزوها تا عالیترین عواطف دینی و وجدانی آنها هماهنگی است، شهوات آنها تابع فطرت پاك آنهاست. قهراً چنین مردمی روی یك خط مستقیمحركت می كنند. خداوند همه ی ما را توفیق دهد كه بر راه راست و صراط مستقیم بوده باشیم و به چپ و راست منحرف نگردیم.