قرآن كریم در سوره ی كوچكی كه به نام «سوره ی عصر» نامیده می شود، ضمن تأكید با یك قسَم می فرماید: «بشر جز با داشتن چهار خصلت زیانكار و بدبخت است: اول ایمان، دوم عمل درست و صحیح، سوم تشویق و وادار كردن افرادْ یكدیگر را به حق، چهارم تشویق و توصیه ی افرادْ یكدیگر را به خویشتن داری و استقامت و صبر. » اینها چهار ركن و چهار ستون كاخ سعادت بشر می باشند. اما ركن اول یعنی ایمان؛ این ركن اساسی ترین ركن حیات انسانی است. انسان از آن جهت كه انسان است نمی تواند بدون ایمان زندگی خوش و مقرون به آسایشی داشته باشد. حركات و فعالیتهای انسان همین قدر كه از حدود خور و خواب و خشم و شهوت و لذتهای آنی تجاوز كرد نقطه ی اتّكایی لازم دارد، بدون آن نقطه ی اتكاء نه حركات و فعالیتهای انسان نظم و انضباطی به خود می گیرد و نه مقرون به نشاط و رغبت خواهد بود. ما اگر حیوانی را- مثلاً اسبی یا گوسفند یا آهویی را- در نظر بگیریم، به طور وضوح احساس می كنیم كه احتیاجی به آنچه ما آن را «ایمان» می نامیم ندارد، زیرا كارها و حركتها و فعالیتهای این حیوان بسیار محدود و محصور است، آب خوردنی است و علف خوردنی و جست و خیزی و حداكثر مراقبت فرزندی. هادی حیوان و محرك او و نقطه ی اتكاء او در این اعمال همان غریزه ی طبیعی ابتدایی وی است؛ تشنه یاگرسنه می گردد، بدون معطلی و بدون هیچ گونه تردید یا تزلزلی دنبال آب و علف خود می رود.

اگر فرزند آدم شعاع حركات و كارهایش محدود بود به حركات طبیعی و غریزی، او نیز برای كارهای خود نقطه ی اتكایی جز غرایز اوّلی و طبیعی خود نداشت.

اما چه باید كرد كه شعاع اعمال و حركات لازم و ضروری فرزند آدم خیلی طولانی تر از اینهاست، به جهت اینكه اولین چیزی كه انسان را با حیوان فرق می گذارد این است كه زندگی وی اجتماعی است. زندگی اجتماعی سبب شده كه انسان از وجود دیگران بهره های بی حساب ببرد و به همین دلیل وظایف و تكالیفی در برابر جامعه- كه در سایه ی وی بهره ی بی حساب می برد- به عهده دارد. آنجا كه پای انجام وظایف و تكالیف اجتماعی است دیگر غریزه و طبیعت حكمفرما نیست و آن سهولت و آسانی و بلكه لذت و بهجتی كه در انجام كارهای طبیعی هست در اینجا وجود ندارد. در اینجا بشر فقط سنگینی بار وظیفه و تكلیف را روی دوش خود احساس می كند. بالاتر اینكه احساس می كند كه انجام وظیفه و تكلیف در بسیاری از موارد برخلاف طبیعت و میل و غریزه ی شخصی است. وظیفه از او راستی و امانت و فداكاری و انصاف و عدالت و تقوا و عفت و پاكدامنی می خواهد، و طبیعت شخصی وی برعكس حكم می كند كه برای جلب لذت و منفعت شخصی دروغ بگوید و خیانت و دزدی كند، از فداكاری و انصاف و عدالت تن باز زند، جامه ی تقوا و طهارت و عفت را بیالاید تا به كام رسد. اینجاست كه انسان خود را در برابر یك سلسله تصمیمات بزرگ می بیند در جهت مخالف طبیعت و منفعت خودش، و محال است كه بدون نقطه ی اتكایی كه روح او را به این فضایل راضی سازد بتواند از عهده برآید. این نقطه ی اتكاء همان است كه «ایمان» نامیده می شود، همان ركن اول از چهار ركن سعادت بشر است كه قرآن مجید ذكر كرده است.

ركن دوم، عمل صحیح و شایسته است. ممكن است مردمی ایمان داشته باشند اما عمل صحیح نداشته باشند. ابتدا تصور این مطلب مشكل به نظر می رسد كه چگونه ممكن است كه ایمان باشد و تجلیات وی كه عمل صالح است نبوده باشد.

اما نباید تعجب كرد، زیرا گاهی مردمی ایمان به مبادی عالیه دارند، به خدا و پیغمبران و كتب آسمانی و اولیای دین اعتقاد و ایمان دارند ولی در اثر بعضی انحرافات و اشتباهات گمان می كنند كه تنها ایمان داشتن كافی است و عمل اهمیتچندانی ندارد. و یا ممكن است مردمی عمل بكنند و عملشان متكی به ایمان و عقیده باشد ولی در تشخیص عمل اشتباه كرده باشند، یعنی یك سلسله اعمال را به حكم ایمان و عقیده ی خود انجام بدهند كه هیچ اثر و فایده ای بر آن اعمال مترتب نگردد. چه بسیار دیده می شود كه مردمی از روی عقیده و ایمان زحمتها می كشند و تلاشها می كنند اما بیهوده؛ كوچكترین اثر نیكی بر اعمال اینها مترتب نیست.

ركن سوم سعادت بشر عبارت است از تشویق و تحریك افرادْ یكدیگر را به ملازمت ایمان و حق و عمل شایسته. افراد جامعه نه تنها بایست ایمان داشته باشند و نیكو عمل كنند، بلكه باید به انواع وسایل قولی و عملی یكدیگر را به ایمان و عمل صالح توصیه و تشویق كنند؛ جامعه ی خود را باید طوری بسازند كه دائماً افراد تحت تلقین كارهای خیر واقع گردند، نه آنكه خدای ناخواسته وضع جامعه به صورتی درآید كه افراد دائماً تحت تلقین بدكاری و فساد قرار گیرند.

ركن چهارم، توصیه و تشویق به صبر و استقامت و پایمردی است. چرخ روزگار همیشه بر وفق مراد اشخاص نمی گردد و تندباد حوادث همواره در جهت موافق حركت كشتی حركت نمی كند. باید در مقابل حوادث و ناملایمات ایستادگی و پایداری كرد و باید افراد دائماً یكدیگر را به صبر و استقامت و پایداری توصیه و تشویق كنند. قرآن كریم می فرماید: «اگر مردم بر راه حق استقامت بورزند ما از دریای رحمت خود آب فراوان نصیب ایشان خواهیم كرد. » [1]

---