اگر درختی از لحاظ ریشه و تنه سالم بوده باشد و آنگاه به واسطه ی بعضی پیشامدها و در اثر برخی علل و عوامل خارجی میوه اش از بین برود و یا برگش بریزد و یا شاخه اش قطع شود، سرما شكوفه اش را بزند و یا پرندگان میوه اش را منقار بزنند و فاسد كنند و نظیر اینها، در عین اینكه موجب تأسف است باعث نگرانی نیست، چرا؟ زیرا خود درخت اگر سالم باشد بار دیگر برگ و شكوفه خواهد داد، میوه خواهد داد، از نو جوانه خواهد زد و سایه خواهد انداخت. در این گونه مواقع است كه آدمی به خود حق می دهد كه خود را تسلّی داده و بگوید: سر خود درخت سلامت باشد.

وجود آدمی نیز مانند یك درخت بارده و ثمربخش است؛ اگر سالم و بی عیب باشد خرّم و بانشاط است، میوه ها و شكوفه ها می دهد، بر سرها سایه می افكند، رهگذران در سایه اش از رنج آفتاب می آسایند، مانند همان درخت انواع حوادث و پیشامدها ممكن است داشته باشد، ممكن است كودكان به او سنگ بپراكنند. آدمی سالها زحمت می كشد و رنج می برد و دسترنجی تهیه می نماید. بعد در اثر حوادثی آن دسترنج از دستش می رود، سرمای فقر او را بی برگ و نوا می سازد. متاع دنیا، ربوده شدن و سوختن و غرق شدن و هزاران آفت دیگر دارد. در عین اینكه اینحوادث موجب تأسف است، برای یك روحیه ی سالم و بانشاط و امیدوار جای نگرانی نیست. همان طوری كه اگر یك بدن، جوان و سالم بود وارد شدن جراحتی چندان نگرانی ندارد زیرا دوباره نسجها بهم می آید ولی بدن ناسالم و مبتلا به مرض قند مثلاً، مدتها وقت لازم است تا بتواند یك زخم كوچك را جبران كند؛ روحیه ی سالم و بانشاط و امیدوار نیز چنین است، هر نقصی را جبران می كند. مصیبت آن وقتی است كه آفت به ریشه ی درخت بخورد. اگر آفت به ریشه خورد، محفوظ ماندن شاخه و میوه و برگ و شكوفه اثر ندارد. اگر خدای ناخواسته آدمی در ناحیه ی روح و قلب و احساسات پژمرده و افسرده باشد، ناراضی و ناخشنود باشد، به جهان بدبین باشد، خودش را تك و تنها و بی غمخوار و مددكاری ببیند، دیگر همچو شخصی نه برای خودش و نه برای دیگران مفید نخواهد بود؛ آنچنان زندگی با مرگ چندان تفاوتی ندارد، هرچند هزاران برگ و نوا داشته باشد.

در قرآن كریم این تعبیر زیاد آمده كه خسران و بدبختی آنجاست كه آدمی در ناحیه ی معنی و روح ببازد؛ باختن اثرات و ثمرات زندگی چندان اهمیت ندارد. زندگی اگر باشد، همیشه اثرات و ثمرات دارد، ولی خدای ناخواسته اگر آدمی مثلاً امید و رجای خود را ببازد و از دست بدهد اهمیت فوق العاده دارد. بالاتر از آن، هنگامی است كه ایمان و معرفت خود را ببازد، زیرا ایمان است كه منبع امید و رجاست، ایمان است كه توكل و اعتماد و امیدواری می آورد. آدم با ایمان هیچ وقت خودش را تك و بی مددكار و بی غمخوار نمی بیند، همیشه در نماز می گوید: خدایا تو را می پرستیم و از تو مدد می خواهیم. آدم مؤمن می گوید: خدایا ما به تو توكل كرده ایم و به سوی تو بازگشت كرده ایم.

آدم با ایمان فرضاً در اثر پیشامدهای روزگار صدمات و لطماتی ببیند، چندان نگرانی ندارد. در مورد این افراد و اشخاص باید گفت: سر ایمان و عقیده و روحیه ی آنها سلامت باشد.

قرآن كریم خطاب به رسول اكرم می فرماید: بگو من هم مانند شما بشری هستم، مثل شما خواب و خوراك و احتیاجات دارم، مثل شما میل و فكر و آرزو دارم، آنچه نوع بشر باید داشته باشد من دارم، با این فرق كه به من وحی می رسد كه خدای شما و معبود شما یگانه است. بنابراین هركس كه امید لقای پروردگار خود رادارد لازم است عمل نیك انجام دهد و با خدا هیچ كس را شریك نسازد [1] دین و ایمان در عین اینكه در نواحی زیادی به امید و رجا قوّت و وسعت می دهد، از طرفی هم جلو یك سلسله آرزوها را می گیرد و نمی گذارد آنها رشد كند.

آدمی در ناحیه ی آرزو هیچ گونه محدودیتی ندارد. گاهی آرزوی امر محال می كند، مثلاً حادثه ای در گذشته واقع شده و با یك كیفیت مخصوص واقع شده و آدمی آرزو می كند كه ای كاش واقع نشده بود و یا آنكه آرزو می كند كه ای كاش آن حادثه به فلان كیفیت واقع شده بود؛ آرزو می كند كه ایام جوانی برگردد، آرزو می كند كه برادر و فامیل فلان شخص باشد. هیچ كدام از اینها واقع شدنی نیست؛ چیزی كه در گذشته واقع شده ممكن نیست نابود شود و چیزی دیگر جای آن را بگیرد. در عین حال جلو آرزو را نمی شود گرفت. از همین جا می توان فهمید كه آرزو در ذات خود منطق و قاعده ندارد؛ یعنی تابع منطق و قاعده ی عمل نیست، تابع قوانین عقل و فكر نیست و به همین دلیل لازم است اصلاح شود و تحت نظم و قاعده درآید. آرزوهای بی نظم و قاعده همانهاست كه در زبان دین «آمال شیطانی» نامیده شده، همانهاست كه آدمی را می فریبد و وقت و عمر او را تباه می سازد؛ نیروی خیال و فكر او را، وقت و فرصت او را بیهوده صرف می كند؛ عیناً باز مانند همان درخت كه مثال زدیم:

درخت احتیاج به باغبان دارد اما نه تنها برای اینكه به او آب برساند و مواظبت كند كه آفت به او نرسد، علاوه بر اینها وجود باغبان برای اصلاح و زدن شاخه های زیادی ضرورت دارد، همان شاخه های زیادی كه بی جهت نیروی حیاتی درخت را مصرف می كند. آرزوهای باطل و بی ثمر هم در وجود انسان مثل همان شاخه ی زیادی است؛ این شاخه ها كه زده شود، بهتر امیدهای واقعی و عملی قوّت و وسعت می گیرد. لهذا اگر بشر بخواهد در ناحیه ی امیدهای صادق و واقعی خود موفقیت پیدا كند و در آن ناحیه خود را رشد و نمو دهد، چاره ای ندارد از اینكه با آرزوهای كاذب و خیالات واهی شیطانی مبارزه نماید كه آنها جز غرور و فریب چیزی نیست. قرآن كریم می فرماید: شیطان وعده ها می دهد و آرزوهایی را در مردمی برمی انگیزد، اما آن آرزوها امیدهای صادق و واقعی نیست، فقط غرور است و فریب [2]

---