رسول اكرم (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) فرمود:

شما البته قادر نیستید كه همه ی مردم را با پول و مال از خود راضی كنید و آنقدر ببخشید و بپاشید كه شامل همه بشود ولی می توانید با اخلاق و رفتار خود طوری عمل كنید كه همه ی مردم را از خود راضی سازید.

سرمایه ی خُلق نیك و كار نیك مانند سرمایه ی مالی، محدود نیست كه به دست یك نفر برسد و هزاران نفر دیگر از آن محروم بمانند و بلكه موجب بغض و كینه و نفرت دیگران گردد. نیك خو و پاك سرشت بودن، مزیّن به صفات عالی انسانیت بودن، خیرخواه بودن، خردمند بودن، مطیع امر حق بودن، خدا را بنده بودن، اینها همگی اموری هستند كه بدون آنكه كسی انتظار داشته باشد یك فایده ی شخصی از اینها عاید او بشود اینها را دوست می دارد. وقتی یك حقیقت رفعت و عظمت پیدا كند، از اختصاص به یك فرد و چند فرد خارج می شود. آیا می توان زیبایی و تلألؤ ستارگان را در شب و منظره ی بدیع افق را در شامگاهان و یا نور خورشید را در روز در انحصار یك طبقه ی معین قرار داد؟ چرا مردان بزرگ بشریت كه معلم و مربی وهادی و پیشرو دیگرانند از حدود منطقه و رنگ و نژاد و زبان و خصوصیات یك ملت بالخصوص خارج می باشند؟ برای آنكه عظمت و رفعت آنها آنان را در مقامی قرار داده كه با همه ی قارّه ها و منطقه ها، رنگها و نژادها، زبانها و عادتها نسبت متساوی دارند. دنیا به این حقیقت معترف است كه بزرگان علم و دانش و اخلاق و معنویت متعلق به همه ی جهان می باشند.

رسول خدا فرمود: اگر می خواهید وجود شما مثل ابر و باران و ماه و خورشید، نعمت شامل و جامعی بشود كه به همه احاطه پیدا كند، رفعت و عظمت پیدا كنید. چه رفعت و چه عظمتی؟ رفعت و عظمتی كه از صفات عالی انسانیت برای انسان پیدا می شود، رفعت و عظمتی كه وابسته به مال و ثروت نیست كه خطر دزدیدن و سوختن و غرق شدن داشته باشد، وابسته به مقام اجتماعی نیست كه با یك تصمیم مافوق یكباره معدوم شود؛ رفعت و عظمتی كه با روح و جان شما یكی بشود.

تزاحمها و تصادمها و تنازعها مولود محدودیت و ضیق است. وقتی كه طالب زیاد شد و مطلوب كم، وقتی گرسنه زیاد شد و طعمه وافی نبود، خواه ناخواه جنگ و نزاع و خونریزی پیدا می شود. اما این نكته را باید در نظر داشت كه گاهی نه ضیق است و نه محدودیت و در عین حال مزاحمت وجود دارد، و آن در وقتی است كه روح انسان گرفتار ضیق و محدودیت یعنی نظرتنگی و حرص و آز بشود. در این وقت است كه برای بشر یك حالت سبعیّت و درندگی پیدا می شود، حاضر است برای نیم دانگ كه به خودش برسد موجبات زیان و بدبختی دیگران را فراهم سازد.

آدمی كه گرفتار حرص و طمع است نمی تواند در فكر سایر افراد مسلمانان بوده باشد و در حقیقت نمی تواند یك مسلمان واقعی بوده باشد، زیرا رسول اكرم فرمود:

اگر كسی صبح از بستر برخیزد و در نیتش اصلاح امور مسلمانان نباشد، او مسلمان نیست. و هم رسول اكرم فرمود: مسلمان كسی است كه سایر افراد مسلمانان از دست و زبان او در آسایش بوده باشند. و بدیهی است كه اختصاص به دست و زبان ندارد؛ مقصود این است كه یك فرد مسلمان باید مجموعه ی اعمال و افعالش در جهت خیر مسلمانان بوده باشد. در چه وقت مجموعه ی اعمال و افعال یك فرد در جهت خیر جامعه خواهد بود؟ در وقتی كه روحیه ی فرد صددرصد روحیه ی اجتماعی باشد، خود را جزو لاینفك اجتماع بداند، حیات و سعادت و شقاوت و همه چیز خود را وابسته به اجتماع بداند. این دستور، یكی از مظاهر اجتماعی بودن تعلیمات عالیه ی اسلامی است.

اولیای دین، خیرخواهی مسلمانان را فریضه ی ذمّه ی خویش می دانستند و در مقابل، كاری را كه اندكی صدمه به جامعه ی مسلمانان داشت بی نهایت از آن احتراز داشتند. امام صادق علیه السلام یك سال در اثر عائله ی زیاد و افزایش هزینه ی زندگی به فكر افتاد كه از طریق كسب و تجارت عایداتی به دست آورد كه جواب هزینه ی زندگی را بدهد. امام هزار دینار سرمایه فراهم كرد و به غلام خویش كه «مصادف» نام داشت فرمود: این پول را بگیر و آماده ی تجارت و مسافرت مصر باش. مصادف رفت و با آن پول از نوع متاعی كه در آن وقت به سوی مصر حمل می شد خرید و با جمعی از تجار كه همه از همان نوع متاع خریده بودند به طرف مصر حركت كرد. در نزدیكیهای مقصد، قافله ی دیگری از شهر خارج شده بود و به هم برخوردند، اوضاع و احوال را از یكدیگر پرسیدند. ضمن گفتگوها معلوم شد كه اخیراً متاعی كه مصادف و رفقایش حمل می كنند كمیاب شده و بازار خوبی پیدا كرده است. مصادف و رفقایش خوشحال شدند و به بخت خویش آفرین گفتند و از خوشحالی در پوست خود نمی گنجیدند. در همین وقت دور هم جمع شدند و تصمیمی گرفتند. تصمیم گرفتند بازار سیاه به وجود آورند و حداقل به كمتر از صد درصد سود خالص بعد از وضع همه ی مخارج به مدینه برنگردند. همعهد شدند و قسم خوردند كه همه با هم قیمتها را بالا ببرند. بعد از این پیمان وارد شهر شدند. مطلب همان طور بود كه در بین راه اطلاع یافته بودند. طبق پیمانی كه با هم بسته بودند و همقسم شده بودند، بازار سیاه به وجود آوردند و هرطور دلشان می خواست جنس خود را فروختند و به سفر خود خاتمه دادند.

مصادف خوشحال و خوشوقت به مدینه برگشت و یكسره به حضور امام صادق رفت و دو كیسه كه هركدام هزار دینار زر داشت جلو امام گذاشت و گفت:

یكی از این دو كیسه سرمایه ی شماست و یكی دیگر كه مساوی اصل سرمایه است سود خالصی است كه به دست آمده. امام فرمود: چه سود زیادی! بگو ببینم چطور شد؟ مصادف ماجرای همقسم شدن برای گرانفروشی را شرح داد. امام با تعجب فراوان فرمود: سبحان اللّه! شما كه نام خود را مسلمان می گذارید چنین كاری كردید؟ ! همقسم شدید كه به كمتر از صددرصد سود خالص نفروشید؟ ! سپس فرمود: همچو كسب و تجارتی به درد من نمی خورد. امام یكی از آن دو كیسه رابرداشت و فرمود: این سرمایه ی من، و به آن كیسه ی دیگر كه تو نام آن را سود گذاشته ای كار ندارم.