امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید:

آدم صبور و پرحوصله پیروزی را از دست نخواهد داد هرچند مدت درازی برای رسیدن به آن طول بكشد [1] ظفر و موفقیت، آن محبوب و معشوق عمومی است كه همه ی افراد بشر در هر رشته و هر مقام كه هستند وسیله و راه آن را جستجو می كنند.

بدیهی است كه هركسی محبوب و مطلوبی دارد و آرزوی رسیدن به آن محبوب همواره دل او را زنده می دارد و دائماً در اندیشه است كه چه وسیله ای او را یاری خواهد كرد كه موفق شود و به محبوب و مطلوب خود برسد.

افراد و اشخاص در تشخیص این وسیله یكسان نیستند. كسانی كه هیچ گونه واقع بینی در آنها نیست و با وهم و خیال قضایا را بخواهند حل كنند خیال می كنند یگانه چیزی كه باید به كمك و یاری آدمی بیاید و به او ظفر و موفقیت بدهد بخت و تصادف است؛ گمان می كنند هركسی با یك بخت و شانس مخصوص به دنیا آمده است، اگر خوشبخت به دنیا آمده باشد هیچ چیز نمی تواند او را بدبخت كند، او برود راحت بخوابد كه بخت و اقبالش بیدار است و اما اگر بدبخت و بدشانس به دنیا آمده باشد هیچ چیز قادر نخواهد بود او را خوشبخت سازد، نه علم و نه ایمان و نه عمل و نه اخلاق و ملكات فاضله، به هر راه راست و صراط مستقیم كه قدم بگذارد آن بخت بد و سیاه مانند سایه همراه اوست، نمی گذارد به نتیجه برسد:

به گمان این اشخاص هیچ قدرتی در جهان قادر نیست كه خوشبخت را بدبخت و بدبخت را خوشبخت نماید، زیرا:

این یك طرز تفكر است در میان بسیاری از مردم كه متأسفانه شیوع دارد. بدیهی است كه اگر بشر اندكی واقع بین باشد و روابط علّی و معلولی حوادث و قضایای عالم را درك كند، اگر اندكی در مسائل جهانْ علمی فكر كند، اگر كمی عقل و اندیشه ی خود را به كمك بخواهد، می فهمد كه مسئله ی شانس و بخت یك خیال و یك واهمه ی شیطانی بیش نیست. نه عقل مسئله ی شانس و بخت را به رسمیت می شناسد و نه دین.

خداوند احدی را خوشبخت بالذات و بدبخت بالذات نیافریده. گلیم بخت هیچ كس نه آنچنان سفید بافته شده است كه قابل سیاه شدن نباشد و نه آنچنان سیاه بافته شده است كه قابل سفید شدن نباشد. گلیم بخت هركس همان صفحه ی روح و آیینه ی قلب خود اوست. این صفحه، هم قابل سفید شدن و صیقل یافتن است و هم قابل سیاه شدن و تكدّر یافتن. علم و معرفت، ایمان و تقوا، مداومت بر عمل صالح این صفحه را سفید و صیقلی و نورانی می كند؛ جهل و خرافات و تعصبات و فسق و فجور آن را سیاه و تاریك می سازد. قرآن مجید در سوره ی دهر می فرماید: «ما بشر را آفریدیم از نطفه ای كه آن نطفه تركیبی است از استعدادات مختلف» [2]. همه گونه استعداد در آدمی هست. همه گونه راهی به روی او در این جهان باز است. او آزاد و مختار آفریده شده است و این خود اوست كه باید راه راست را تشخیص بدهد و درست عمل كند و سقوط نكند.

برخی دیگر از مردم كه در جستجوی وسیله ی ظفر و موفقیت هستند این قدر می فهمند كه به یك عامل موهوم و غیرواقعی تكیه نكنند، تكیه ی خود را روی عوامل موجود می اندازند ولی در میان عوامل موجود، خود را فراموش می كنند و فقط دیگران را به حساب می آورند، چشم طمع به دیگران دارند، می خواهند پارتی و توصیه همواره كارشان را روبراه كند. داستان این اشخاص داستان همان فردی است كه ماری بر سكویی خفته دید و گفت: «دریغ از مردی و سنگی. » چیزی را كه به حساب نمی آورند همان شخصیت خودشان است. فكر نمی كنند كه در همان جامعه ای كه آنها در آن زندگی می كنند و معتقدند كه جامعه ی فاسدی است، كمال و لیاقت بی اثر است و تنها توصیه و پارتی است كه اشخاص را بالا و پایین می برد، در همان جامعه بالاخره مردم دو دسته اند: یك دسته، آنها كه با توصیه بالا می برند و یك دسته آنها كه با توصیه بالا می روند. پس بالاخره در همان جامعه نیز یك عده - ولو عده ی قلیل- وجود دارند كه مستقل و متكی به خود می باشند و دیگران متكی به آنها می باشند. پس اگر صحیح است كه در آن جامعه تا این حد پارتی و توصیه حكمفرماست، چرا انسان سعی نكند از آن اقلیت مستقل و متكی به خود باشد نه از آن اكثریت طفیلی و متكی به غیر.

راه صحیح این است كه انسان شخصیت خود و استعدادهای مكتوم خود را فراموش نكند؛ بداند كه درست است كه عالم، عالم اسباب است اما در این عالم اسباب از همه ی اسباب بهتر همان اسبابی است كه همراه وجود خود ماست. خداوند هر موجودی را كه آفریده، او را مجهز ساخته به استعدادات و تجهیزاتی كه جزء شخصیت خود اوست. اختصاص به انسان ندارد، همه ی موجودات در داخل وجود خود مجهزند به تجهیزاتی كه همانا وسیله ی سعادت آنها می باشند.

یكی از اموری كه در توفیق یافتن انسان دخالت زیادی دارد و شرط موفقیت در كارها بالاخص در كارهای بزرگ است، حوصله و صبر زیاد است. كم حوصلگی و كم صبری مانع است كه انسان در یك كار مفید كه متناسب با استعداد اوست مداومت كند؛ همه ی كارها را ناقص می گذارد و دائماً از این شاخ به آن شاخ می پرد و از این كار به آن كار رو می آورد و در نتیجه هیچ كاری را به طور كامل انجام نمی دهد. بسیاری افراد دیده شده اند كه استعداد یك كار علمی یا فنی و صنعتی یا ادبی و ذوقی را تا حد نبوغ دارند ولی در اثر از این شاخ به آن شاخ پریدن و از اینكار به آن كار رو آوردن هیچ كار را به طور كامل انجام نمی دهند و حال آنكه دیگری كه نیمی از نبوغ و استعداد او را ندارد، مثلاً در دوره ی مدرسه همیشه از او عقب بوده، در اثر مداومت و صبر و حوصله ی زیاد ترقی و پیشرفتی می كند كه موجب اعجاب همگان واقع می گردد.

هر وقت دیده یا شنیده شود كه شخصی كار مهمی انجام داده مثلاً كشفی و اختراعی كرده، كار فوق العاده ای انجام داده، اول چیزی كه در مغزها معمولاً خطور می كند این است كه چه نابغه ای بوده! چه استعداد فوق العاده ای داشته! چه مغز عجیبی داشته! همه ی موفقیتها را به حساب نبوغ و مغز بزرگ و فكر بلند و هوش تیز می گذارند؛ خیال می كنند نبوغش به قدری زیاد بوده كه فقط چند ساعت یا چند روز به خود زحمت داده و چنین توفیقی حاصل كرده است. هیچ كس متوجه یك مطلب دیگر كه آن هم به نوبه ی خود یك ركن اساسی است نمی شود و آن حوصله ی زیاد است؛ فكر نمی كند كه سی سال این مرد مثلاً خاكها را در بیابانها زیر و رو كرده و انواع مشقتها را متحمل شده تا فلان كشف تاریخی را كرده و فلان اثر را به دست آورده و تحقیق كرده است. نمی توان به طور حتم ادعا كرد كه مخترعین و مكتشفین هر عصری بااستعدادترین افراد آن عصر بوده اند، زیرا ممكن است افراد مستعدتری بوده اند ولی فاقد یك شرط دیگر بوده اند و آن حوصله و صبر زیاد است. صبر و حوصله است كه دوست قدیمی ظفر و موفقیت است. در اثر صبر و حوصله است كه نوبت ظفر می رسد. اگر صبر و استقامت و حوصله باشد، بی استعدادترین افراد هم ولو در یك زمان طولانی به هدف خواهند رسید، همان طوری كه مولی علی علیه السلام فرمود: آدم باحوصله ظفر را به چنگ خواهد آورد ولو بعد از یك زمان طولانی.

---