نعمت الهی هر اندازه بزرگتر بوده باشد، شكر و سپاسگزاری بیشتری را ایجاب می كند. معنای شكر كردن ذات اقدس الهی این نیست كه مانند مردمان متملّق و چرب زبان فقط زبان خود را با لفظ «شكر» و «سپاس» گردش بدهیم. باید اولاً احساس شكر و امتنان در قلب ما پیدا شود و ثانیاً باید توجه داشته باشیم كه كسی كه ما می خواهیم شكر او را بجا آوریم ذات مقدس خداوند است كه از مخلوقات خود بی نیاز است، نه شكر زبانی و نه امتنان قلبی ما هیچ كدام نمی تواند سودی برای خداوند متعال داشته باشد. شكر واقعی یك نعمت به این است كه ما بدانیم وظیفه و تكلیفی كه در مورد آن نعمت و موهبت داریم چیست، همان وظیفه و همان تكلیف را بجا بیاوریم. وظیفه و تكلیف ما نسبت به یك نعمت از نعمتهای پروردگار چیزی جز این نیست كه خداوند طرز استفاده ی صحیح و معقول از آن نعمت و موهبت را تحت عنوان «وظیفه» و به نام «تكلیف» به ما آموخته است.

مثلاً یكی از نعمتهای بزرگ پروردگار نسبت به ما آدمیان نعمت زبان و نطق و بیان است. حكما بیشترین ممیّز انسان را از سایر جانداران همان نطق و بیان دانسته اند، زیرا سخن گفتن انسان كه از روی فهم و درك است بهترین مظهر و نیكوترین نماینده ی تعقل و فكر انسان است. در قرآن كریم می فرماید: خدای رحمان به موجب رحمانیّت خودش انسان را آفرید و به او نطق و بیان آموخت [1]. به موجب همین قوّه ی بیان است كه آدمیان منویّات ضمیر خود را به یكدیگر می فهمانند و آنها را از فكر خود و اطلاع خود و حالت خود آگاه می سازند. به موجب همین قوّه ی بیان است كه علم از فردی به فردی و از نسلی به نسلی منتقل می گردد. اگر این قوّه نمی بود برای بشر زندگی اجتماعی مقدور نبود.

این نعمت بزرگ به نوبه ی خود شكری دارد. شكر این نعمت به این است كه زبان وسیله ی حقیقت گویی و راستگویی باشد نه وسیله ی دروغ و خلاف گویی یا غیبت و تهمت و سخن چینی و دشنام گویی. این زبان را كه خداوند آفریده، برای این است كه انسان آن را وسیله ی كشف حقیقت قرار دهد نه وسیله ی پوشانیدن حقیقت؛ باید وسیله ی هدایت و راهنمایی مردم واقع شود نه وسیله ی ضلالت و گمراهی و نفاق و دورویی.

علی علیه السلام می فرماید: از جمله اموری كه در سنت الهی ثابت است این است كه هیچ عملی از اعمال آدمی- ولو آنكه زیاد زحمت كشیده باشد- قبول نمی شود مگر آنكه چند خصلت را نداشته و یا اگر داشته توبه كرده باشد. یكی از آنها شریك قرار دادن برای خداست در عبادت و بندگی. كسی كه غیر خدا را عبادت كند هیچ گونه عملی از او پذیرفته نخواهد بود. دیگری خون به ناحق ریختن است كه یك نفر به حكم كینه ی شخصی و برای آنكه خشم خود را فرو نشاند، بی گناهی را بكشد. دیگری آن كس كه عملی را كه كس دیگر كرده به خودش نسبت بدهد. یكی دیگر آن كس كه برای جلب رضایت مردم بدعتی در دین خدا ایجاد كند، یعنی چیزی را كه از دین نیست جزء امور دین قلمداد كند و فكر مردم را از این جهت گمراه كند. یكی دیگر آدمهای دورو و دوزبان؛ در جلو روی یك نفر خودشان را دوست و صمیمی معرفی می كنند و در پشت سر طوری دیگر هستند، با هر دسته ای كه هستند می گویند ما جزء شما هستیم.

نیز علی علیه السلام از رسول اكرم صلی الله علیه و آله نقل می كند كه فرمود: من از دو طایفه نسبت به امت خودم اطمینان دارم كه از ناحیه ی آنها به امت من گزندی نمی رسد و نسبت به یك طایفه ی دیگر نگرانم و هرچه بر سر امت من بیاید از ناحیه ی این طایفه است. آن دو طایفه كه من از ناحیه ی آنها مطمئنم یكی طبقه ی مؤمن خالص است و یكی طایفه ی كافر خالص. اما مؤمن خالص بدیهی است كه همان ایمان وی كافی است كه او را مانع شود از اینكه قدم بدی بر ضرر امت مسلمان بردارد. و اما كافر محض كه هم باطنش كافر است و هم ظاهرش، از ناحیه ی او هم نگرانی نیست زیرا هر وقت كفر صریح با ایمان صریح- و باطل آشكار با حق آشكار- روبرو شود از ایمان شكست می خورد. و اما آن طایفه ای كه من از ناحیه ی آنها نگرانم مردمان منافق و دورو و دو زبان می باشند كه در گفتار و در ظاهر مؤمن می باشند و در باطن خود كفر را مستور كرده اند، در ظاهر مانند گوسفند سلیم و در قفا همچو گرگ آدم خوار می باشند.

این زبان كه بزرگترین نعمت الهی است موضوع بزرگتری گناهان نیز می باشد، زیرا نفاق و دورویی و دروغ و تهمت و غیبت و سخن چینی و دشنام گویی- كه هركدام از اینها یكی از گناهان كبیره به شمار می رود- ناشی از زبان است.

علی علیه السلام در دعا و مناجات با پروردگار می فرماید: خدایا مرا ببخش نسبت به آنچه به خودم وعده دادم كه عمل كنم و بعد وفا نكردم، خدایا مرا ببخش نسبت به آن چیزها كه با زبان به تو تقرب جستم ولی بعد قلب من با زبانم مخالفت كرد، خدایا مغفرت و بخشش خود را شامل حال ما بگردان نسبت به اشاراتی كه با چشم كرده ایم و اشتباهاتی كه با زبان كرده ایم و غفلتها و سهوها كه دل ما كرده است و لغزشها كه به زبان ما جاری شده است.

---