امیرالمؤمنین علی علیه السلام جمله ای دارد راجع به بخیل. بخیل یكی از آن آدمهایی است كه خود واقعی اش را گم كرده، یعنی «خود» ش شده پول و ثروت. آدمی كه پول و ثروت برای او اصالت پیدا می كند و هدف می شود و به تعبیر روان شناسی امروز در پول تثبیت و تحكیم می شود یعنی در پول غرق می شود و نقش می بندد، چنین آدمی «من» واقعی او شده پول، و غیر از پول «من» دیگری ندارد چون «من» اصلی را گم كرده و از دستش رفته است. نتیجه این است كه خودش را برای پول می خواهد نه پول را برای خودش؛ یعنی از جان، حیات، سلامت و عمر خودش مایه می گذارد برای پول، ولی از پول حاضر نیست مایه بگذارد برای سلامت، سعادت و حتی عمر خودش. می فرماید: عَجِبْتُ لِلْبَخیلِ یَسْتَعْجِلُ الْفَقْرَ الَّذی مِنْهُ هَرَبَ وَ یَفوتُهُ الْغِنَی الَّذی اِیّاهُ طَلَبَ تعجب می كنم از آدم بخیل كه در حالی كه دنبال ثروت و غنا و بی نیازی است و از فقر فرار می كند، عملاً در همان فقر گرفتار است و از همان غنا دور می شود.

توضیح مطلب در نهج البلاغه است، می فرماید: یَعیشُ فِی الدُّنْیا عَیْشَ الْفُقَراءِ وَ یُحاسَبُ فِی الاْخِرَةِ حِسابَ الاَْغْنِیاءِ [1]در دنیا مثل یك آدم فقیر و بدبخت و مفلوك زندگی می كند، چون خودش را صرف پول می كند و حاضر نیست پول را صرف خودش بكند؛ لباس كهنه می پوشد، غذای ساده مثل نان و پنیر می خورد. از این آدم باید پرسید: برای چه تو چنین كاری می كنی؟ ایثار كه نمی خواهد بكند. اگر آدمی بود كه [ثروت را] صرف خودش نمی كرد ولی صرف دیگران می كرد، او اهل ایثار بود، اما صحبت در بخیل است كه فقط می خواهد جمع كند. امیرالمؤمنین می گوید اصلاً فقر یعنی چه؟ یعنی نداشتن. آدم وقتی كه نداشته باشد، غذای خوب، مسكن خوب، مركب خوب، لباس خوب گیرش نمی آید. تو بدبخت كه الآن هم گرفتار همان هستی. تو یك عمر نان و پنیر می خوری برای اینكه مبادا فقیر بشوی و مجبور باشی نان و پنیر بخوری. تو حالا هم به نان و پنیر افتاده ای. یك عمر نان و پنیر می خورد كه مبادا فقیر بشود بخواهد نان و پنیر بخورد! این همین است كه انسان خودش را گم كرده، یعنی خود واقعی اش را از دست داده است.

---