.

تا این مقدار می شود برای «انسان كامل» عرفا از اسلام تأیید آورد. اما در مكتب عرفان یك چیزهایی تحقیر شده است كه اسلام با آن تحقیرها موافق نیست و به همین دلیل انسان كامل عرفان انسان نیمه كامل است [1]. در عرفان، خیلی علم و عقل تحقیر شده است؛ در حالی كه اسلام در عین اینكه دل را قبول دارد عقل را هم تحقیر نمی كند؛ در عین اینكه دل را قبول دارد، عشق و سیر و سلوك را قبول دارد، هرگز حاضر نیست عقل و فكر و استدلال و منطق را تحقیر كند؛ برای عقل و فكر و استدلال و تعقل نهایت احترام را قائل است. این است كه در دوره های اسلامی و بالخصوص در دوره های متأخر گروهی پیدا شدند كه برای دل و عقل، هر دو [احترام قائل شدند. ] شیخ شهاب الدین سهروردی (شیخ اشراق) تقریباً راهش همین است و صدرالمتألهین شیرازی از او بیشتر می خواهد راه عقل و راه دل، هر دو را به پیروی از قرآن محترم بشمارد؛ نمی خواهد مثل بوعلی مثلاً راه دل را تحقیر كند [2]و نمی خواهد مانند بعضی از عرفا و متصوّفه راه عقل را تحقیر كند، می خواهد هر دو راه را محترم بشمارد.

پس آن جنبه هایی كه علم و عقل در عرفان یا لااقل در سخنان بعضی از عرفا تحقیر می شود، مورد تأیید اسلام نیست. انسان كامل قرآن انسانی است كه كمال عقلی هم پیدا كرده است، كمال عقلی هم جزء كمالات اوست.

---