إِنَّ اَللّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ اَلْإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی اَلْقُرْبی وَ یَنْهی عَنِ اَلْفَحْشاءِ وَ اَلْمُنْكَرِ وَ اَلْبَغْیِ یَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ [1]. بحث جلسه ی گذشته ی ما در موضوع انسان كامل، در اطراف نظریه ی مكتب قدرت بود.

عرض كردیم كه در این مكتب، كمال منحصراً مساوی با توانایی، و نقص منحصراً مساوی با عجز و ناتوانی است و حتی نیك و بد هم با همین مقیاس و معیار سنجیده می شود: نیك یعنی توانا، و نیكی و نیكویی یعنی توانایی؛ و بد یعنی ناتوان، و بدی یعنی ناتوانی.

فلاسفه معمولاً بحثها را بر اساس كمال و نقص، و متكلمین بر اساس حسن و قبح توجیه می كنند. در این مكتب، هر دو اینها [یعنی كمال و نقص، و حسن و قبح ] را با معیار توانایی و ناتوانی سنجیده اند. فلاسفه می گویند كمال و نقص؛ اینها می گویند كمال یعنی توانایی، نقص یعنی ناتوانی. متكلمین می گویند حسن و قبح، نیكی و بدی؛ اینها می گویند نیكی یعنی توانایی، بدی یعنی ناتوانی. در این مكتب «حق و باطل» و «عدل و ظلم» هم قهراً با همین مقیاس سنجیده می شود؛ یعنی حق چیزی نیست كه از توانایی جدا باشد و باطل چیزی نیست كه از ناتوانی جدا باشد. عدل و ظلم هم همین طور است: عدل، توانایی و ظلم ناتوانی است. بنابراین اگر دو نفر با یكدیگر درگیر شوند و یكی از دیگری تواناتر باشد، آن فرد تواناتر از نظر این مكتب، هم كاملتر است هم نیكتر است، هم حق است و هم عدل، و آن كه مغلوب است و شكست خورده است به همین دلیل كه مغلوب است ناقص و بد و باطل و ظلم است؛ مغلوب بودن و ناتوان بودن یعنی نقص، بدی، باطل بودن و ظلم

---

[1] نحل/90