این كلمه از كلمات شایع و رایج دینی است؛ در قرآن كریم به صورت اسمی و یا به صورت فعلی، زیاد آمده است. تقریباً به همان اندازه كه از ایمان و عمل نام برده شده و یا نماز و زكات آمده و بیش از آن مقدار كه مثلاً نام روزه ذكر شده، از تقوا اسم برده شده است. در نهج البلاغه از جمله كلماتی كه زیاد روی آنها تكیه شده كلمه ی «تقوا» است. در نهج البلاغه خطبه ای هست طولانی به نام خطبه ی متقین. این خطبه را امیرالمؤمنین در جواب تقاضای كسی ایراد كرد كه از او خواسته بود توصیف مجسم كننده ای از متقیان بكند. امام ابتدا استنكاف كرد و به ذكر سه چهار جمله اكتفا فرمود ولی آن شخص- كه نامش هَمّام بن شریح بود و مردی مستعد و برافروخته بود- قانع نشد و در تقاضای خود اصرار و سماجت كرد. امیرالمؤمنین علیه السلام شروع به سخن كرد و با بیان بیش از صد صفت و ترسیم بیش از صد رسم از خصوصیات معنوی و مشخصات فكری و اخلاقی و عملی متقیان، سخن را به پایان رسانید.

مورخین نوشته اند كه پایان یافتن سخن علی همان بود و قالب تهی كردن همّام بعد از یك فریاد همان.

مقصود این است كه این كلمه از كلمات شایع و رایج دینی است. در میان عامّه ی مردم هم این كلمه زیاد استعمال می شود.

این كلمه از ماده ی «وَقْی» است كه به معنای حفظ و صیانت و نگهداری است.

معنای «اِتّقاء» احتفاظ است. ولی تاكنون دیده نشده كه در ترجمه های فارسی، این كلمه را به صورت حفظ و نگهداری ترجمه كنند. در ترجمه های فارسی اگر این كلمه به صورت اسمی استعمال شود مثل خود كلمه ی «تقوا» و یا كلمه ی «متقین» ، به «پرهیزكاری» ترجمه می شود. مثلاً در ترجمه یهُدیً لِلْمُتَّقِینَ گفته می شود: هدایت است برای پرهیزكاران. و اگر به صورت فعلی استعمال شود، خصوصاً اگر فعل امرباشد و متعلَّقش ذكر شود، به معنای خوف و ترس ترجمه می شود. مثلاً در ترجمه ی اِتَّقُوا اَللّهَ *یافَاتَّقُوا اَلنّارَگفته می شود: از خدا بترسید، [یا از آتش بترسید. ] .

البته كسی مدعی نشده كه معنای «تقوا» ترس یا پرهیز و اجتناب است، بلكه چون دیده شده لازمه ی صیانت خود از چیزی ترك و پرهیز است و همچنین غالباً صیانت و حفظ نفس از اموری ملازم است با ترس از آن امور، چنین تصور شده كه این ماده مَجازاً در بعضی موارد به معنای پرهیز و در بعضی موارد دیگر به معنای خوف و ترس استعمال شده است.

و البته هیچ مانعی هم در كار نیست كه این كلمه مجازاً به معنای پرهیز و یا به معنای خوف استعمال بشود. اما از طرف دیگر موجب و دلیلی هم نیست كه تأیید كند كه از این كلمه یك معنای مجازی مثلاً ترس یا پرهیز قصد شده. چه موجبی هست كه بگوییم معنایاِتَّقُوا اَللّهَ *این است كه از خدا بترسید و معنایفَاتَّقُوا اَلنّارَاین است كه از آتش بترسید؟ ! بلكه معنای این گونه جمله ها این است كه خود را از گزند آتش حفظ كنید و یا خود را از گزند كیفر الهی محفوظ بدارید. بنابراین ترجمه ی صحیح كلمه ی تقوا «خود نگهداری» است كه همان ضبط نفس است و متقین یعنی خود نگهداران.

راغب در كتاب مفردات القرآن می گوید: .

اَلْوِقایَةُ حِفْظُ الشَّیْ ءِ مِمّا یُؤْذیهِ، وَ التَّقْوی جَعْلُ النَّفْسِ فی وِقایَةٍ مِمّا یُخافُ.

هذا تَحْقیقُهُ، ثُمَّ یُسَمَّی الْخَوْفُ تارَةً تَقْوی وَ التَّقْوی خَوْفاً حَسَبَ تَسْمِیَةِ مُقْتَضَی الشَّیْ ءِ بَمُقْتَضیهِ وَ الْمُقْتَضی بِمُقْتَضاهُ، وَ صارَ التَّقْوی فی عُرْفِ الشَّرْعِ حِفْظَ النَّفْسِ مِمّا یُؤْثِمُ وَ ذلِكَ بِتَرْكِ الْمَحْظورِ.

یعنی وقایه عبارت است از محافظت یك چیزی از هرچه به او زیان می رساند، و تقوا یعنی نفس را در وقایه قرار دادن از آنچه بیم می رود.

تحقیق مطلب این است، اما گاهی به قاعده ی استعمال لفظ مسبّب در مورد سبب و استعمال لفظ سبب در مورد مسبّب، خوف به جای تقوا و تقوا به جای خوف استعمال می گردد. تقوا در عرف شرع یعنی نگهداری نفس از آنچه انسان را به گناه می كشاند به اینكه ممنوعات و محرّمات را ترك كند. راغب صریحاً می گوید تقوا یعنی خود را محفوظ نگاه داشتن، و می گوید استعمال كلمه ی تقوا به معنای خوف، مَجاز است و البته تصریح نمی كند كه در مثل اِتَّقُوا اَللّهَ *معنای مجازی قصد شده، و چنانكه گفتیم دلیلی نیست كه تأیید كند در مثل آن جمله ها مجازی به كار رفته است.

چیزی كه نسبتاً عجیب به نظر می رسد ترجمه ی فارسی این كلمه به «پرهیزكاری» است. دیده نشده تاكنون احدی از اهل لغت مدعی شده باشد كه این كلمه به این معنا هم استعمال شده. چنانكه دیدیم راغب از استعمال این كلمه به معنای خوف اسم برد ولی از استعمال این كلمه به معنای پرهیز نام نبرد. معلوم نیست از كجا و چه وقت و به چه جهت در ترجمه های فارسی، این كلمه به معنای پرهیزكاری ترجمه شده است؟ ! گمان می كنم كه تنها فارسی زبانان هستند كه از این كلمه مفهوم پرهیز و اجتناب درك می كنند. هیچ عربی زبانی در قدیم یا جدید این مفهوم را از این كلمه درك نمی كند. شك نیست كه در عمل، لازمه ی تقوا و صیانت نفس نسبت به چیزی ترك و اجتناب از آن چیز است اما نه این است كه معنای تقوا همان ترك و پرهیز و اجتناب باشد.