پاسخ این است كه اولاً بی ارزش بودن دنیا در نظر دین باید روشن شود كه به چه معنی است. ابهام این مطالب منشأ خیلی شبهه ها و سؤالها از این قبیل می شود. ارزش داشتن و نداشتن یك چیز اگر از نظر خود آن چیز ملاحظه شود همه چیز با ارزش است؛ یعنی هر چیزی خودش برای خودش با ارزش است، زیرا هر چیزی مرتبه ای از هستی است و هستی یك چیز برای خود آن چیز عین ارزش است و به تعبیر فلاسفه وجود مساوی با خیر است. اما اگر یك چیز را نه از نظر خود آن چیز بلكه از نظر رابطه اش با چیز دیگر و از نظر تأثیرش در یك هستی دیگر در نظر بگیریم، اینجاست كه ممكن است چیزی نسبت به چیزی بی ارزش باشد، تأثیری در سود و زیان او نداشته باشد و ممكن است تأثیر منفی یا مثبت داشته باشد. اگر تأثیر مثبت داشته باشد، می گوییم این چیز برای آن چیز دیگر باارزش است. این نوع ارزش كه ارزش نسبی است، یعنی ارزش چیزی برای چیزی است، باز دوگونه است: یك وقت ارزش آن شی ء به تنهایی در نظر گرفته می شود، مثلاً می گوییم پول برای انسان با ارزش است، و یك وقت ارزش آن شی ء برای یك شی ء در مقایسه با ارزش یك شی ء سوم در نظر گرفته می شود، مثلاً ارزش پول برای انسان در مقایسه با ارزش سلامت یا علم یا اخلاق برای انسان چه ارزشی است؟ .

اكنون می گوییم ارزش یك مشت ریگ یا یك پشه یا یك مگس از نظر یك نفر انسان، هیچ نیست زیرا بود و نبود او تأثیری به حال او ندارد. البته چنین چیز بی ارزشی حقی هم كه به او تعلق دارد بی ارزش است. اما پول برای انسان با ارزش است، چون می تواند مفید به حال انسان واقع شود و كارگشای او گردد. اما همین پول در مقایسه با سلامت یا شرافت و مناعت، ارزش خود را از دست می دهد و شیئی بی ارزش می شود، نه كم ارزش بلكه بی ارزش؛ یعنی چنین نیست كه مبلغ پول اگر زیاد باشد، با شرافت، ولو جزئی باشد، قابل مقایسه باشد. لهذا اگر كسی پول را دوست داشته باشد و از طرف دیگر همین شخص طبعی منیع و نفسی كریم داشته باشد، چنین شخصی تا آنجا در پی تحصیل پول می رود كه شرافت و حیثیت و آبرویش محفوظ بماند، اما همینكه پای لطمه خوردن به شرافت و مناعت به میان آمد از پول می گذرد، چه كم باشد و چه زیاد؛ تمام ثروت دنیا را هم كه به او بدهند حاضر نیست به بهای شرافت و كرامت نفس بپذیرد. در نظر این شخص، پول یا مقام ارزش دارد اما نه در برابر آبرو و حیثیت و شرف؛ در این مقام بكلی ارزش خود را از دست می دهد، نه اینكه كمش برابری نمی كند ولی زیادش برابری می كند؛ نه، حتی زیاد آن با كم این هم برابری نمی كند. علی علیه السلام حالت خودش و روحیه ی خودش را این طور شرح می دهد: .

وَ اللّهِ لَوْ اُعْطیتُ الْاَقالیمَ السَّبْعَةَ بِما تَحْتَ اَفْلاكِها عَلی اَنْ اَعْصِیَ اللّهَ فی نَمْلَةٍ اَسْلُبُها جُلْبَ شَعیرَةٍ ما فَعَلْتُهُ. .

به خدا قسم اگر تمام آنچه در زیر قبه ی آسمان است به من بدهند برای اینكه به یك مورچه ظلم كنم به اینكه پوست جوی را از او بگیرم، نمی كنم [1] یعنی تمام دنیا در نظر من آن مقدار ارزش ندارد كه به یك مورچه ظلم كنم.

علی در این جمله ی خود ارزش دنیا و مُلك دنیا را پایین نیاورده، ارزش حق و عدالت را بالا برده. نمی خواهد بگوید دنیا و آنچه در زیر آسمان است چون خیلی بی قیمت است من آن را در ازای یك عمل كوچك- كه ظلم به مورچه است- نمی خواهم، بلكه می خواهد بفرماید كه ظلم اینقدر بزرگ است كه تمام مُلك دنیا با كوچكترین افراد ظلم- كه ظلم به مورچه است به گرفتن پوست جوی از دهانش- برابری نمی كند. سعدی در همین مضمون می گوید:

سعدی هم نمی خواهد بگوید كه دنیا اینقدر كم ارزش است كه به یك پریشان كردن دل كه چیز كوچكی است نمی ارزد؛ می خواهد بگوید پریشان كردن دل آنقدر مهم است كه به بهای تمام دنیا هم نباید قبول كرد. این، معنی بی ارزشی مقایسه ای است.

دنیا كه از نظر دین بی ارزش است، به معنی بی ارزشی مقایسه ای است؛ یعنی دنیا ارزش ندارد كه شما به خاطر او اصول اخلاقی و اجتماعی و معنی انسانیت و بزرگواری را از دست بدهید، به خاطر منافع دنیوی و مادی دروغ بگویید، خیانت كنید، پیمان شكنی كنید، ظلم كنید، حقوق دیگران را پایمال كنید، ارزش ندارد كه به خاطر مطامع و منافع دنیا دلها را پریشان كنید یا حتی حق مورچه ای را پایمال كنید.

---