شرط دیگر اینكه حالتی كه بالفعل دارد و آرزو دارد آن حالت تغییر و حالت بهتری پیدا كند، نتیجه ی كوتاهی و تقصیر در وظایف نباشد و به عبارت دیگر حالتی كه دارد و دعا می كند آن حالت عوض شود، عقوبت و نتیجه ی منطقی تقصیرات و گناهان او نباشد كه در این صورت تا توبه نكند و علل و موجبات این حالت را از بین نبرد آن حالت عوض نخواهد شد.

مثلاً امر به معروف و نهی از منكر واجب است. صلاح و فساد اجتماع بستگی كامل دارد به اجرا و عدم اجرای این اصل. نتیجه ی منطقی ترك امر به معروف و نهی از منكر این است كه میدان برای اشرار باز می شود و آنها بر مردم مسلط می گردند.

اگر مردم در این وظیفه ی خود كوتاهی كنند و به عقوبت و نتیجه ی منطقی این كوتاهی مبتلا شوند و آن وقت بخواهند ابتلاهای خود را با دعا رفع كنند، ممكن نیست. راه منحصر این است كه توبه كنند و دومرتبه در حدود امكانات خود امر به معروف و نهی از منكر كنند. البته در این صورت تدریجاً به هدف و مطلوب خود خواهند رسید. إِنَّ اَللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ [1]سنت الهی این است كه مادامی كه مردمی وضع و حالت خود را در آنچه به خودشان مربوط است تغییر ندهند، خداوند سرنوشت آنها را تغییر نمی دهد. در احادیث معتبره وارد شده است: .

لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْروفِ وَ لَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ اَوْ لَیُسَلِّطَنَّ اللّهُ عَلَیْكُمْ شِرارَكُمْ فَیَدْعو خِیارَكُمْ فَلا یُسْتَجابُ لَهُمْ. .

باید امر به معروف و نهی از منكر كنید و اگرنه بدان شما بر شما مسلط خواهند شد و آنگاه نیكان شما دعا می كنند و دعاهای آنها مستجاب نخواهد شد.

در حقیقت، این گونه دعاها نیز برخلاف سنت تكوین و تشریع است.

همین طور است آدمی كه عمل نمی كند و تنها به دعا می پردازد. او نیز كاری برخلاف سنت تكوین و تشریع می كند. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: اَلدّاعی بِلا عَمَلٍ كَالرّامی بِلا وَتَرٍ [2]یعنی آن كه عمل نمی كند و دعا می كند مانند كسی است كه با كمانی كه زه ندارد می خواهد تیراندازی كند؛ یعنی عمل و دعا مكمّل یكدیگرند، دعای بدون عمل اثر ندارد.

---