توجیه تكامل تاریخ با دو شیوه ی مختلف صورت می گیرد. ما یكی از این دو شیوه را «ابزاری» و از نظری «دیالكتیكی» می نامیم و شیوه ی دیگر را «انسانی» یا «فطری» می خوانیم. به عبارت دیگر درباره ی تكامل تاریخ دو گونه بینش و دو گونه طرز تفكر وجود دارد و بر حسب هر یك از این دو طرز تفكر «انتظار بزرگ» شكل و صورت و بلكه ماهیت خاص پیدا می كند. اكنون به توضیح این دو طرز تفكر می پردازیم و البته آن اندازه به توضیح این دو طرز تفكر می پردازیم كه مسئله با «انتظار» و امید به آینده و نوع راهگشایی به سوی آینده مربوط است و نه بیشتر.