انتظار فرج و آرزو و امید و دل بستن به آینده دو گونه است: انتظاری كه سازنده و نگهدارنده است، تعهدآور است، نیروآفرین و تحرك بخش است، به گونه ای است كه می تواند نوعی عبادت و حق پرستی شمرده شود؛ و انتظاری كه گناه است، ویرانگر است، اسارت بخش است، فلج كننده است و نوعی «اباحیگری» باید محسوب گردد. این دو نوع انتظار فرج، معلول دو نوع برداشت از ظهور عظیم مهدی موعود است؛ و این دو نوع برداشت به نوبه ی خود از دو نوع بینش درباره ی تحولات و انقلابات تاریخی ناشی می شود. از این رو لازم است اندكی درباره ی دگرگونیها و تحولات تاریخی به بررسی بپردازیم.