و اما آنكه عمده است این است كه اسلام تنها به ظالم نمی گوید ظلم نكن؛ اسلام به ظالم می گوید ظلم نكن، و بیش از پنجاه درصد، فرمان به ظالم از ظلمها جلوگیری می كند، آن نیروی معنوی حاكم بر وجود انسان كه جلو ظلمش را می گیرد. همین شما كه اینجا نشسته اید و هزارها و میلیونها افراد مانند شما افرادی هستند كه امكان ظلم كردن، دزدی و تعدّی پیدا می كنند ولی نمی كنند، چرا؟ یك فرمان می آید جلویش را می گیرد. اما آیا اسلام به همین قناعت كرده است؟ اسلام فقط آمده به ظالم گفته: ای ظالم! ظلم نكن؟ مگر همه ی ظالمها می شنوند؟ ! خیلی از ظالمها هم هستند كه نمی شنوند. پس دیگر چه می كند؟ زمینه ی پذیرش ظلم را هم از میان می برد، به مظلوم می گوید: ای مظلوم! تن به ظلم دادن نوعی ظلم كردن است، در مقابل ظالم پرخاشگر باش. لایُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسّوءِ مِنَ الْقَوْلِ اِلّا مَنْ ظُلِمَ [1]. قرآن می گوید بدگویی پشت سر یك مسلمان بد است، از آن بدتر این است كه انسان وقتی بدگویی می كند فریاد بكشد و فحش بدهد. ولی همین بد در یك مورد جایز می شود؛ یعنی بدگویی بكن، فریاد بكش، تظلّم بكن آنجا كه مظلوم واقع شده ای. علی علیه السلام فرمود: فَوَ اللّهِ ما غُزِیَ قَوْمٌ قَطُّ فِی عُقْرِ دارِهِمْ اِلّا ذَلّوا [2]. باز علی فرمود:

لایَمْنَعُ الضَّیْمَ الذَّلیلُ وَ لایُدْرَكُ الْحَقُّ اِلّا بِالْجِدِّ [3]. پیغمبر اكرم جمله ای دارد. این جمله در نهج البلاغه كه كلام امیرالمؤمنین در هزار و سیصد و چند سال پیش است و گردآورنده ی آن سید رضی است و هزارسال از گردآوری این كتاب می گذرد و نیز در اصول كافی شیخ كلینی كه هزارسال از آن می گذرد نوشته شده است. شما اگر نظیر این جمله را در میان همه ی سخنان فیلسوفان آزادیخواه دنیا در قرن هفدهم و هجدهم و نوزدهم و بیستم، از آن روزی كه آزادیخواهی و فلسفه ی آزادیخواهی مد شد، از جان لاك و استوارت میل گرفته تا دیگران، پیدا كردید بگویید تا من اینجا تسلیم حرف شما بشوم. علی علیه السلام در فرمانی كه به مالك اشتر نوشته است و مخاطبش مالك اشتر است - كه ابلاغی به عنوان فرمانداری مصر برایش صادر كرده است و دارد به او دستورالعمل می دهد- می گوید: مالك! به مردم آزادی بده، به مردم حق انتقاد و اعتراض بده، به مردم امنیت بده كه من غیر مرّةٍ- یعنی مكرر- از پیغمبر این جمله را شنیدم (یعنی از جمله كلماتی كه پیغمبر آن را مكرر می گفت این جمله بود [4]) :

لَنْ تُقَدَّسَ اُمَّةٌ حَتّی یُؤْخَذَ لِلضَّعیفِ فیها حَقُّهُ مِنَ الْقَوِیِّ غَیْرَ مُتَعْتِعٍ [5] هرگز امتی، ملتی، گروهی، جمعیتی به مقام قداست- یعنی به مقامی كه بشود آن ملت را تقدیس و تمجید كرد، به مقام افتخار- نخواهد رسید مگر اینكه در آن ملت كار به آنجا برسد كه ضعیف در مقابل قوی بایستد و بدون آنكه تعتعه و لكنتی به زبانش بیفتد حق خودش را از قوی مطالبه كند. این جمله، هم در نهج البلاغه است و هم در اصول كافی.

نهج البلاغه از نظر صحت مضمونی معتبرترین كتابهای ماست و اصول كافی از نظر صحت سندی. پس این جمله، هم از نظر صحت مضمونی و هم از نظر صحت سندی از صحیحترین جمله هایی است كه از پیغمبر اكرم رسیده است. پس اسلام در این زمینه به این قناعت نمی كند كه فقط به ظالم بگوید ظلم نكن؛ به این هم قناعت نمی كند كه فقط به مظلوم بگوید برو به زور حقت را بگیر؛ یعنی تنها [تسلیم و انقیاد یا] طغیان و عصیان ایجاد نمی كند؛ با نیروی موعظه و اخلاق ظالم را تسلیم می كند؛ با نیروی حقوق و حق، مظلوم را تقویت می كند؛ یعنی وقتی كه با ظالم روبرو می شود درس اخلاق به او می دهد موعظه اش می كند و از راه موعظه وارد می شود؛ وقتی كه با مظلوم روبرو می شود دیگر او را موعظه نمی كند، از راه حقوق وارد می شود، حماسه و خطابه برایش می خواند كه برخیز، قیام كن و حقت را بگیر؛ حق را باید گرفت.

---