اما لغت نفاق. كلمه ی «نَفَق» در قرآن آمده است: اَنْ تَبْتَغِیَ نَفَقاً فِی الْاَرْضِ اَوْ سُلَّماً فِی السَّماءِ [1]. از اینجا ما می توانیم ریشه ی لغت را پیدا كنیم. لغویّین می گویند نَفَق یعنی راه، البته راههای مخفی و پنهانی. یادم هست وقتی ما شرح نظام می خواندیم (كتابی است در صرف و نحو، مقارن با سیوطی. طلبه هایی كه مقدمات عرب را می خوانند یكی از كتابهایی كه در صرف و نحو می خوانند شرح نظام است) در آنجا ما به یك لغتی برخورد كردیم و بعد در كتابهای لغت دیدیم و آن لغتِ «نافِقاء» است. در آنجا این جور معنی كرده بود: موش صحرایی سوراخ خودش را كه در صحرا می كَند یك احتیاطی می كند برای نجات از دشمن. یك در برای سوراخ و آغل خودش باز می گذارد كه همان درِ معمولی رفت و آمد است كه باید برود و بیاید. ولی بعد در آن و در یك نقطه ی دوردستی كه از این دروازه ی آشكار دور است از زیرِ زمین به طرف بالا می كَند و می كند تا سقف را به كف زمین نزدیك می كند، اما آنقدر نمی كَند كه سوراخ بشود، بلكه یك قشر نازكی باقی می گذارد و نه آنقدر نازك كه خود قشر خراب بشود، بلكه در این حد كه اگر روزی خطری از در پیدا شد، حیوان درنده ای از این در وارد شد و خطر ایجاد كرد او بتواند با سرش محكم بزند و این قشر خراب بشود.

این كه از این در وارد می شود او از آن در خارج می شود. عرب به این می گوید «نافقاء» یعنی یك راه مخفی درونی سرپوشیده ای كه برای دنیای موش صحرایی جزء اسرار نظامی است و دشمن از آن باخبر نیست ولی یك چنین راه احتیاطی برای خودش باز گذاشته است. در لغت هم وقتی كه ما راجع به «منافق» نگاه می كنیم كه منافق را چرا منافق می گویند، می بینیم گفته اند برای اینكه دو در برای خودش قرار داده: یك در ورودی كه از آن در به اسلام وارد می شود، و یك درِ خروجی كه باید فرض كنیم درِ پنهانی است؛ از یك در وارد و از در دیگر خارج می شود.

---