علم دو جنبه دارد. یكی اینكه قدرت و توانایی است (و هو سلاح علی الاعداء)، بهترین وسیله و ابزار زندگی است. اگر به شیر دندانها و چنگالهای قوی و اگر به پرندگان پر و بال داده شده كه در فضا پرواز كنند و اگر به آهو پاهای دونده داده شده، به انسان عقل و علم داده شده. در صحنه ی تنازع بقای انسانها بهترین سلاح علم است. زندگی را با علم می توان رونق بخشید. با بیماریها و میكروبها و با فقر و تنگدستی و با ظلم و تعدی و با گزنده و درنده، به وسیله ی علم باید مبارزه كرد. علم خوی توحش را كه خشونت است از انسان می گیرد و به او نرمی و عاطفه می دهد. علم روشنایی است و فضا را روشن می كند و هركجا كه انسان باید برود اولین وسیله ی لازم چراغ است و علم چراغ است. دیگر اینكه علم، بالذات از آن جهت كه نور است شریف و مقدس است، شرافت ذاتی دارد، همان طوری كه تقوا و طهارت روح هم قداست دارد.

ملائكه ی الهی بعد از آنكه مقام علمی آدم روشن شد، مأمور شدند كه آدم را سجده كنند. ملائكه به علم از نظر وسیله و ابزار نگاه نمی كنند، این بهترین دلیل قداست ذاتی علم از نظر دین است. حدیث «و ان الملائكة لتضع اجنحتها لطالب العلم» نیز مؤید خضوع و تقدیس ملائكه نسبت به علم است.

علی علیه السلام می فرماید: در شرف علم همین بس كه آن كس هم كه آن را ندارد، مدعی اوست. این جمله مبین شرف و فخر ذاتی علم است.

احتراماتی كه از عالمان در مجالس به خاطر علم می شود در نظرها پسندیده است و كمال، برخلاف احترام غنی لِغِناه مثلاً كه نقص شمرده می شود. همچنین هزاره یا سده ی یك دانشمند را از آن جهت كه دانشمند بوده تقدیر كردن، كمال محسوب می شود نه هزاره یا سده ی یك ثروتمند. حرص بر علم، كمال شمرده می شود نه حرص بر مال.

همه ی اینها دلیل است كه انسان فطرتاً علم را مقدس می شمارد و با دیده ای غیر از دیده ای كه با آن به مال می نگرد به علم می نگرد. در دفتر. . . صفحه. . . گفتیم علت اینكه احترام ثروتمند لغناه ذم است و احترام عالم لعلمه كمال است این است كه اوّلی در حقیقت احترام حرص است و دومی غریزه ی حقیقت جویی، آن یكی مقام دانی انسان است و توجه به سفل است و این یكی مقام عالی انسان است و میل به بالا و حركت به بالاست و كمال و استكمال است.

یكی از بدبختی های بشر این است كه همه ی مقدسات را به چشم ابزار و وسیله ی مادیات بنگرد. قدیم این مزیت را بر جدید داشت كه برای علم و عالم و معلم احترام بیشتر قائل بود ولی در جدید با اینكه علم توسعه پیدا كرده مقامش تنزل كرده. طلاب قدیم برای استادان و معلمان خود یك نوع خضوع و احترام دیگری قائل بودند.

علم خودش مقدس است و اگر معلوم هم مقدس شد مثل اینكه علم به مبدأ یا معاد یا فضایل اخلاقی و یا احكام دینی بود، قداست دولاپهنا پیدا می كند، مقدس در مقدس می شود.

اخباری در احترام به علم و آداب استفاده از عالم وارد شده مبنی بر احترام علم كه باید از كتاب منیة المرید فی آداب المفید و المستفید استفاده كرد.