دسته ی چهارم مردمی بودند كه بالاخره مهاجرت كردند اما نه در روزهای سختی بلكه
در روزهای سستی یعنی بعد از صلح حدیبیّه، بعد از آنكه كار مهاجرت آسان و
قانونی شد. در جریان حدیبیّه كه جریان مفصلی است پیغمبر اكرم هنوز مكه را فتح
نكرده بودند. در ماه ذی القعده و ذی الحجه به قصد انجام عمل حج و بازدید روانه ی
مكه می شوند. حجاج كه در حال احرام هستند و قربانی با خودشان می برند، به سوی
مكه می روند به عنوان زیارت كه عمل حجی انجام بدهند. با اینكه طبق قانون
جاهلیت، در ماه حرام آنها باید اجازه بدهند ولو به دشمن خودشان، اما حاضر
نشدند. لشكری بیرون فرستادند كه ما جلو محمّد را می گیریم و نمی گذاریم بیاید.
پیغمبر اكرم هم گویا اصلاً مایل نبودند كه در مكه خونریزی بشود؛ یك قرارداد صلح
بستند كه مسلمین اثر آن قرارداد صلح را ابتدا نمی دانستند ولی بعد اثرش را دیدند.
بسیار خوب است. یكی از شرایط صلح این بود كه مسلمانانی كه الان در مكه بسر
می برند در عقیده شان آزاد باشند. این امر كار را آسان كرد یعنی به مسلمینی كه در
مكه بودند مقدار زیادی آزادی داد. بنابراین مهاجرت بعد از صلح حدیبیّه چندان
اشكالی نداشت. این دسته كسانی بودند كه مهاجرین اولین نیستند، مهاجرین به
اصطلاح آخرین هستند.
قرآن از هر چهار دسته یاد می كند. دسته ی مهاجرین اولین و دسته ی انصار را
فوق العاده تجلیل می كند به طوری كه آنها را مؤمنین حقیقی می نامد. ولی آن
دسته ای كه در مكه ماندند، به پای اینها نمی رسند. حتی می فرماید: شما آن حق
ولایتی كه با دیگران دارید با اینها ندارید چون اینها در بلاد كفر ماندند؛ از حقوق
اجتماعی كه باید داشته باشند مقداری محرومند. اینها واقعاً مثل مهاجرین اولین
نیستند ولی با این حال اندكی با دیگران فرق دارند. قرآن مخصوصاً میان مسلمانانی
كه قبل از فتح مكه (حتی بعد از صلح حدیبیّه) مسلمان شدند و مسلمانانی كه بعد از
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 334
فتح مكه مسلمان شدند تفاوتی قائل است. تصریح می كند كه:
لایَسْتَوی مِنْكُمْ مَنْ اَنْفَقَ
مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ اُولئِكَ اَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذینَ اَنْفَقوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلوا [1] می فرماید
مردمی را كه قبل از فتح مكه در راه خدا انفاق و جهاد كردند نمی شود برابر حساب
كرد با مردمی كه بعد از فتح مكه چنین كردند. چون قبل از فتح مكه مسلمین در
اقلیت بودند، هنوز عرب باور نمی كرد اسلام پیروز بشود؛ ولی بعد از فتح مكه كه
دیدند مكه ای كه اصحاب ابرهه با فیل برای ویران كردن آن آمدند نتوانستند كاری
بكنند و خدا آنها را از آن دور كرد به آسانی توسط مسلمین فتح گردید، گفتند پس
یك نیروی معنوی در كار است. به هرحال حكم این چهار دسته را قرآن در اینجا
ذكر كرده است.