الحمد للّه ربّ العالمین، بارئ الخلائق اجمعین و الصلوة و السلام علی عبداللّه و رسوله و حبیبه و صفیّه و حافظ سرّه و مبلّغ رسالاته سیّدنا و نبیّنا و مولانا ابی القاسم محمّد و علی اله الطیّبین الطاهرین المعصومین اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم:

هَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ اَلسّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ. `اَلْأَخِلاّءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلاَّ اَلْمُتَّقِینَ. `یا عِبادِ لا خَوْفٌ عَلَیْكُمُ اَلْیَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ. `اَلَّذِینَ آمَنُوا بِآیاتِنا وَ كانُوا مُسْلِمِینَ. `اُدْخُلُوا اَلْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُكُمْ تُحْبَرُونَ [1].

پس از بیان یك سلسله تذكرات كه در آیات پیش داده شد [2] و ذكر بعضی از امثال

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 556

یعنی نمونه ها و تاریخها و سرگذشتها از موسی و عیسی علیهما السلام و پس از اینكه هیچیك از این تذكرات به حال سرسختهای قریش، رؤسا و ملأ قریش سود نبخشید، این آیه تقریباً بیان یأس آمیزی است درباره ی آنها؛ می فرماید: «هَلْ یَنْظُرونَ اِلَّا السّاعَةَ اَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً وَ هُمْ لایَشْعُرونَ» .

«یَنْظُرون» به معنای یَنْتَظِرون است. كلمه ی «نَظْرَة» تنها به معنی نگاه نیست، به معنی مهلت هم هست. در خود قرآن آمده است: «وَ اِنْ كانَ ذوعُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ اِلی مَیْسَرَةٍ» [3]. این آیه در باب «مدیون و دائن» است كه اگر مدیون در مشقت است و ادای دین برای او سخت است بر دائن است كه او را تا وقتی كه تمكنی پیدا كند و در یسر قرار گیرد مهلت بدهد و فعلاً كه در عسر و مشقت است بر او فشار نیاورد تا دستش به اصطلاح باز بشود. پس آنجا كلمه ی «نَظْرَة» به معنی مهلت و انتظار است.

در اینجا هم همین معنی را دارد. «هَلْ یَنْظُرونَ» یعنی آیا انتظار می برند؟ آیا منتظر چیزی جز مرگ یا قیام قیامت خواهند بود؟ یعنی دیگر چیزی نمانده كه به اینها گفته نشده باشد و دیگر امیدی به حال اینها نیست. اینها حالتشان این است كه انتظار نمی كشند جز اینكه مرگ و یا قیامت كبری بیاید (این در واقع زبان حالشان است نه اینكه خودشان جز این انتظار نمی كشند) .

اینكه عرض می كنیم «مرگ» یا «قیامت كبری» به این دلیل است كه كلمه ی «اَلسّاعَة» آمده است. این كلمه در قرآن معمولاً به معنای قیامت می آید. در مورد مرگ هم «قیامت» گفته می شود، از باب اینكه هر كسی كه بمیرد قیامت او بپا شده است: «اِذا ماتَ الْمَرْءُ قامَتْ قِیامَتُه» وقتی كه انسان می میرد قیامت او بپاشده و شروع شده است. البته یك قیامت كبری و قیامت عمومی داریم كه حساب دیگری دارد.

می فرماید اینها دیگر هیچ انتظاری برایشان نیست مگر آنكه قیامت بغتةً و به طور ناگهانی آنها را بگیرد. حال یا مقصود این است كه مرگ بغتةً آنها را [در كام خود] بگیرد و یا قیامت كبری بغتةً پیدا شود (چون در باره ی قیامت كبری هم در قرآن هست كه بغتةً پیدا می شود در حالی كه مردم انتظار چنین چیزی را ندارند و در فكر چنین چیزی نیستند. ) اینها هیچ توجه و آگاهی ندارند و نمی دانند كه این قیامت است كه دارد می رسد و یا مرگ اینهاست كه دارد می رسد. اگر مقصود مرگ باشد

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 557

ممكن است مراد همان مرگ دسته جمعی اینها باشد كه به وسیله ی مسلمین كشته شدند و در واقع «ساعت» و قیامت اینها در «بدر» بپا شد.

آیه ی بعد آیه ای است كه درباره ی مضمون آن، آیات دیگری هم داریم و باید یك مقدار بحث شود و بعد تناسب آن با آیات پیش بیان گردد. در آیات پیش نقد حال ملأ قریش یعنی اشراف قریش بود. آنها یك دسته ی به هم بافته و به اصطلاح امروز یك «طبقه» بودند و یك وحدت طبقه ای و همكاری بسیار شدیدی داشتند.

[1] . زخرف / 66- 70.

[2] . [نوار جلسه ی قبل موجود نیست. ]

[3] . بقره / 280.