حم. `وَ اَلْكِتابِ اَلْمُبِینِ. `إِنّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنّا كُنّا مُنْذِرِینَ. `فِیها یُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِیمٍ. `أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنّا كُنّا مُرْسِلِینَ. `رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ. `رَبِّ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِینَ. `لا إِلهَ إِلاّ هُوَ یُحْیِی وَ یُمِیتُ رَبُّكُمْ وَ رَبُّ آبائِكُمُ اَلْأَوَّلِینَ [1].

راجع به سه چهار آیه ی اول این سوره ی مباركه در جلسه ی پیش بحث شد [2]. آیه ی اول كلمه ی «حم» بود، آیه ی دوم «وَاْلكِتابِ الْمُبینِ» ، آیه ی سوم و چهارم هم مربوط به نزول قرآن در لیلةالقدر و درباره ی خود لیلةالقدر بود. در آیه ی چهارم می فرماید: «فیها یُفْرَقُ كُلُّ اَمْرٍ حَكیمٍ» در این شب جدا می شود (تعبیر «جدایی» دارد) هر امر حكیمی. نتیجه ی

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 624

تدبرهای مفسرین درباره ی این آیه مختلف بوده است. بعضی گفته اند مقصود این است كه چون در این شب- و در واقع در یكی از این شبهای لیلةالقدر- قرآن نازل شد و به وسیله ی قرآن كریم دستورها و احكام بیان شد و به طور كلی بیان كردن یك چیز یعنی واضح كردن و روشن كردن و تفصیل دادن آن و در واقع بیرون آوردن آن از حد اجمال و ابهام به مرحله ی تفصیل و روشنی، پس «در این شب جدا می شود هر امر حكیمی» . مقصود از این «امر» یعنی دستورهای الهی، معارف الهی: این چیزهایی كه به وسیله ی قرآن بیان شده است در این شب تفصیل داده شد. ولی البته این نظر، نظر صحیحی نیست. این نظرها نظر مفسرین است به حسب تدبری كه در آیات كرده اند.

و بعضی مفسرین دیگر كه این نظر را رد كرده اند- و درست هم رد كرده اند- گفته اند آیه می فرماید در این شب جدا می شود، تفصیل داده می شود (نه شد) . اگر مقصود همان نزول قرآن و بیان احكام و معارف به وسیله ی قرآن باشد، همین طور كه فرمود: «اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةٍ مُبارَكَةٍ» ما در شب پر بركتی قرآن را فرود آوردیم، بعد هم باید بفرماید: «و در آن شب كه قرآن فرود آمد هر امر حكیمی به وسیله ی قرآن بیان شد» همین طور كه در مورد نزول قرآن معنی ندارد گفته شود: «در هر شب قدر قرآن نازل می شود» ؛ قرآن در یك شب قدر نازل شد. پس اگر مقصود از «فیها یُفْرَقُ كُلُّ اَمْرٍ حَكیمٍ» تفصیل معارف و احكام به وسیله ی قرآن باشد، باید گفته می شد كه «در آن شب بیان شد» یعنی به صیغه ی ماضی گفته می شد: «فیها فُرِقَ كُلُّ اَمْرٍ حَكیمٍ» در صورتی كه به صیغه ی مضارع گفته شده است و این از نظر علمای ادب روشن است كه فعل مضارع دلالت بر استمرار می كند، یعنی [دلالت می كند بر] یك امر جاری و دائمی كه پیوستگی دارد و همیشه هست، نه یك امری كه در گذشته بود و قطع شد؛ یك امری كه وجود دارد. بنابراین این آیه می خواهد بفرماید كه در شب قدر چنین چیزی وجود دارد؛ و خود این آیه دلیل بر این است كه لیلةالقدر همیشه هست، یعنی لیلةالقدر مخصوص به یك شب نیست آن طور كه بعضی اهل تسنن گفته اند كه لیلةالقدر اختصاص داشت به زمان پیغمبر و با فوت رسول اكرم لیلةالقدر منتفی شد.

معلوم می شود كه چنین چیزی نیست، چون وقتی كه می گوید در این شب به طور استمرار همیشه جریان این است، دلیل بر این است كه خود لیلةالقدر هم برای همیشه باقی است نه اینكه از بین رفته است؛ و بعلاوه معنی ندارد كه لیلةالقدر از میان برود، تا زمان پیغمبر هر سال لیلةالقدر وجود داشته باشد و بعد از پیغمبر لیلةالقدر

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 625

از بین برود. مثل این است كه بگوییم بعد از پیغمبر ماه رمضان رفت. ماه رمضان، دیگر زمان پیغمبر و غیر زمان پیغمبر ندارد. لیلةالقدر شبی از شبهای ماه رمضان است و همین طور كه ماه رمضان، بودن و نبودنش به بودن و نبودن پیغمبر نیست لیلةالقدر هم این گونه است.

[1] . دخان / 1- 8.

[2] . [نوار آن جلسه در دست نیست. ]