تكیه گاه تعلیم و تربیت اسلامی عمل است. اسلام بشر را متوجه این نكته می كند كه هرچه هست عمل است. سرنوشت انسان را عمل او تشكیل می دهد. این یك طرز تفكر واقع بینانه و منطقی و منطبق با ناموس خلقت است. قرآن كریم راجع به عمل چقدر صحبت كرده و چقدر تعبیرات رسا و زیبایی در این زمینه دارد! مثلاً: وَ اَنْ لَیْسَ لِلْاِنْسانِ اِلّا ما سَعی [1] برای بشر جز آنچه كه كوشش كرده است نیست؛ یعنی سعادت بشر در گرو عمل اوست. فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ. وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یَرَهُ [2] هركسی به اندازه ی وزن یك ذره اگر كار خیر بكند آن كار خیر او از بین نخواهد رفت، به او خواهد رسید؛ و اگر به اندازه ی وزن یك ذره كار بد كند، از میان نخواهد رفت و به او خواهد رسید. این تعلیم، یكی از بزرگترین تعلیمات برای حیات یك ملت است.

وقتی یك ملت فهمید كه سرنوشتش به دست خودش است، سرنوشت او را عمل خودش تعیین می كند، آن وقت متوجه عمل و نیروی خودش می شود، متوجه اینكه هیچ چیز به درد من نمی خورد مگر عمل و نیروی من كه صرف فعالیت و سعی می شود. این خودش عامل بزرگی است برای حیات. شما اگر می بینید در صدر اسلام مسلمین آنقدر جنبش و جوشش داشتند، چون یكی از اصول افكارشان همین بود. آنها این تعلیم را كه از سرچشمه گرفته بودند هنوز منحرف نكرده بودند. فكرشان این بود كه هرچه من عمل و سعی می كنم و هرچه كه می جنبم (البته عمل یك مسلمان اختصاص به عمل جوارح ندارد بلكه نیّت و ایمان او هم باید صحیح باشد) فقط همین است كه به درد من می خورد و جز این چیز دیگری نیست. این چقدر به انسان اعتماد به نفس می دهد، چقدر انسان را متكی به نیروی خودش می كند؟ ! از جمله ی تعلیمات اسلام كه در همان صدر اسلام كم و بیش آسیب دید و هرچه گذشت این آسیب زیادتر شد (نه تنها اصلاح نشد بلكه زیادتر شد) همین مسئله است.

---