1. رجوع شود به ورقه های

---

، سیره به مفهوم اصلی و به مفهوم اصطلاحی. در مفهوم اصطلاحی، سیره ی پیغمبر یعنی تاریخ پیغمبر، اما سیره به مفهوم اصلی یعنی نوع روش و سبك و اسلوب كار پیغمبر. پس سیره ی نبوی در تبلیغ یعنی اسلوب و متد نبوی در تبلیغ. .

2. متدها و اسلوبها مربوط است به روشهای استفاده از سرمایه ها، مثلاً یكی از اسلوب خشونت و دیگری از نرمی [استفاده می كند، ] یكی فردی است دیگری اجتماعی، یكی مستبدانه است و دیگری دموكرات مآبانه، یكی با دفع الوقت است و دیگری فرصت جویانه، یكی با نیروی علم و دیگری با نیروی اخلاق. .

تبلیغ یعنی چه؟ تبلیغ یعنی رساندن پیام اسلام به آخرین حد ممكن، یعنی به قلبها و روحها و در اعماق اجتماع. حالا ببینیم رسول خدا برای اینكه این پیام را به ضمیر افراد و قلب اجتماع برساند چه كرد.

از چه نقطه و از چه افرادی، در مقابل چه طبقه ای جبهه گیری كرد؟ آیا با نظام اجتماعی كار داشت یا نه؟ :

الف. رسول خدا كار خود را از كجا و درباره ی چه كسانی شروع كرد؟ از متن شروع كرد یا از حاشیه؟ از متن، از زیربنای فكری اسلام یعنی از توحید(قولوا لا اله الاّ اللّه تفلحوا)، از مبارزه با بتها و سمبولهای اجتماع فاسد آن روز، نه فی المثل از آداب سر سفره نشستن و شارب زدن و ناخن گرفتن، چون خانه از پای بست ویران بود و نمی شد او در بند نقش ایوان باشد، یعنی سروكارش از ابتدا با محور نظام اجتماعی فاسد آن روز بود. از چه كسانی آغاز كرد؟ از نزدیكترین اشخاص به خودش، از بنی هاشم. حركت نكرد به قبایل دوردست یا هجرت نكرد به خارج عربستان، با اینكه هر دعوتی در خارج مسقط الرأس صاحب دعوت، بیشتر شانس پذیرش دارد.

پیشقدمی در عمل. :

ب. پیشقدمی خودش، ایمان و عمل خودش.

اعمال حكمت:

ج. اِعمال حكمت و تعقل و بیدار كردن عقلها، نه [بر تنویم ] [1]و تعبد محض و جلوگیری از لم و لا نسلّم.

استقامت. :

د. سرسختی در تبلیغ و استقامت عجیب.

سفرهای تبلیغی:

هـ. سفرهای تبلیغی خودش به طائف، به میان قبایل در ایام حج، اعزام مبلّغ به یمن، به مدینه به میان ثقیف و بنی غفار 9و. شرح صدر، كینه نداشتن، محبت و مهربانی و دلسوزی(لقد جاء كم رسول من انفسكم. . . ). به عبارت دیگر در راه هدف با احدی حساب خرده نداشت. دیگر اینكه ناملایماتْ او را مانند یك ظرف كوچك منفجر نمی كرد، دیگر اینكه عفو و اغماضش فوق العاده بود.

عدم استفاده از جهالت:

ز. از جهالت مردم استفاده نمی كرد حتی به نفع دین و رسالت، یعنی اصل «خذ الغایات و اترك المبادی» را جایز نمی دانست.

داستان ابراهیم بن رسول اللّه بهترین گواه است. .

ح. رعایت مساوات و پرهیز از تبعیض.

ط. كراهت تملق و مدح و القاب بازی.

ی. مانند طبیب به چشم بیمار به مردم نگاه كردن: طبیب دوار بطبه. .

3. معنی و مفهوم تبلیغ، اركان چهارگانه ی موفقیت یك تبلیغ.

4. سیره یا روش و متد. روش و متد را با تفسیر و تجزیه و تحلیل می توان شناخت. آنچه غالباً وجود داشته سیره به معنی واقعی نبوده است، نقل ساده ی وقایع بوده است. .

5. فقه السیره و ضرورت آن، داستان حركت كردن رسول اكرم در مقابل جنازه ی یهودی، ضرورت فلسفه یابی سیره مثلاً فلسفه ی زهد.

داستان گریه بر میّت كه عمر نهی می كرد، تفسیر غلط زهد است كه به بیعاریها و قلندریها منجر شده است. .

6. جامعیت سیره ی رسول اكرم مانند جامعیت خود اسلام. سیره ی او سیره ی یك معلم، واعظ و خطیب، رهبر سیاسی، قاضی، مفتی، فرمانده سپاه، رئیس خانواده، زاهد، عابد، دوست و معاشر [بود. ] .

7. ضرورت تفكیك جنبه های مختلف سیره كه از نوع حكمت عملی است و انتقاد از علمای سلف كه سیره را تفكیك نكرده اند. مثلاً رعایت مساوات اجتماعی را در حلقه وار نشستن با تواضع فردی نباید اشتباه كرد، همچنان كه زهد رهبر را با زهد فرد عادی نباید اشتباه كرد. .

8. تفاوت انبیا با فلاسفه در تبلیغ كه انبیا بلاغ مبین دارند و بازبان توده سخن می گویند و عالیترین معانی را به رسمی ترین و بازاری ترین زبانها بیان می كنند، برخلاف فلاسفه كه در چهارچوب مصطلحات فوق ادراك عموم گرفتارند و به همین دلیل از توده ی مردم جدایند و سخنشان در توده نفوذ ندارد و اما در خودشان به علت دیگر نفوذ ندارد. آیه: هر پیامبری را با زبان قومش فرستادیم. لهذا پیامبران، هم راهنما و هم موتور تاریخ بوده اند. .

9. در سیره ی تبلیغی رسول اكرم دو چیز باید مورد توجه واقع شود:

شخصیت معنوی شخص ایشان، روش و شیوه ای كه در تبلیغ عملاً به كار می برده اند. .

قسمت اول: نصح و خیرخواهی و به عبارت دیگر رحمت و ترحم كه: انما ینبغی لاهل العصمة و المصنوع الیهم بالسلامة ان یرحموا اهل المعاصی و ان یكون الشكر هو الغالب علیهم. دیگر شفقت و رفق، دیگر تواضع، دیگر شهامت، دیگر استقامت، دیگر ایمان.

در قسمت دوم: سادگی بیان، اجتناب از تكلف و قول به غیر علم، رفق و لین، اجتناب از تحمیل، نرمی و ملایمت، احتراز از غیظ، با یك چشم به همه نگریستن، اقدام به عمل، حسن سیاست، حسن انتخاب، تحرك، رعایت تربیت.

اما نصح. داستان نوح و داستان ابراهیم و مجادله درباره ی قوم لوط، و اما یونس كه شتابزدگی كرد در شكم ماهی زندانی شد. حرص عجیب پیغمبر بر هدایت قوم كه خود را می خواست هلاك كند. نصح مساوی خلوص است: ابلغكم رسالات ربی و انصح لكم، ابلغكم رسالات ربی و انا لكم ناصح امین. خلوص: اتبعوا من لایسئلكم اجراً و هم مهتدون. .

تواضع: او عجبتم ان جاء كم ذكر من ربكم علی رجل منكم، قل انما انا بشر مثلكم یوحی الی، لقد جاء كم رسول من انفسكم. . . ، و كان یدعو الی اللّه من غیر زبر و لا كبر و لا زجر، یعنی بدون غرغر و بدون اخم و روترش كردن و بدون تندی نمودن.

شهامت: الذین یبلّغون رسالات اللّه. . . عزم و استقامت: فاصبر كما صبر اولوا العزم من الرسل، فاصبر لحكم ربك و لاتكن كصاحب الحوت، و لقد كذبت رسل من قبلك فصبروا علی ما كذبوا و اوذوا حتی اتیهم نصرنا و لا مبدل لكلمات اللّه و لقد جاء ك من نبأی المرسلین، فاستقم كما امرت، داستان ولید بن مغیره و خواندن رسول اكرم سوره ی «حم فصّلت» را. .

عبادة بن الصامت: .

بایعنا رسول اللّه صلی الله علیه و آله بیعة الحرب علی السمع و الطاعة فی عسرنا و یسرنا و منشطنا و مكرهنا و اثرة علینا و ان لاننازع الامر اهله و ان نقول بالحق اینما كنا و لا نخاف فی اللّه لومة لائم. .

نهج البلاغه:

همدردی با مردم:

و نشهد ان محمداً عبده و رسوله خاض الی رضوان اللّه كل غمرة و تجرع فیه كل غصة و قد تلون له الادنون و تألب علیه الاقصون و خلعت الیه العرب اعنتها و ضربت الی محاربته بطون رواحلها حتی انزلت بساحته عداوتها من ابعد الدار و اسحق المزار. یحسر الحسیر و یقف الكسیر فیقیم علیه حتی یلحقه غایته الاّ هالكاً لا خیر فیه. .

10. ایمان: امن الرسول. . . ، قل اننی هدانی ربی الی صراط مستقیم. . . و انا اول المسلمین، قل ما اسئلكم علیه من اجر و ما انا من المتكلفین. .

11. اهمیت متد صحیح در تعلیم، در تحقیق، در تحصیل، در تربیت، در معالجه ی بیماران جسمی و بالخصوص بیماران روانی، از آن جمله در تبلیغ كه مربوط به روانهاست متد فوق العاده مؤثر است. .

متدهای غلط: متد تحقیر و ملامت، متد ارعاب و خشونت: یسّر و لا تعسّر، بشّر و لا تنفّر، فبما رحمة من اللّه لنت لهم. . . 12. فرق ارشاد و ابلاغ.

13. آیه یانا سنلقی علیك قولاً ثقیلاً.

14. آیه یالم نشرح لك صدرك.

این دو آیه اهمیت امر تبلیغ و دعوت را بیان می كند كه صرفاً اتمام حجت نیست، جلب دلها و نفوذ در روحهاست. .

15. درباره ی عدم تكلف و قول به غیر علم: ما انا من المتكلفین.

درباره ی رفق و لین: فبما رحمة من اللّه لنت لهم، فقولا له قولاً لیناً.

درباره ی مساوات: و ما انا بطارد المؤمنین، ایضاً سوره ی عبس.

درباره ی تحرك: طبیب دوار بطبه قد احكم مراهمه.

درباره ی تربیت و رعایت الاقرب فالاقرب و طرد اقربین ناجور:

و انذر عشیرتك الاقربین.

.

خلاصه: پس از تبریك، معنی سیره، اهمیت آن، معنی تبلیغ و اركان چهارگانه ی آن؛ متد در تحصیل، تحقیق، تعلیم، تربیت، معالجه مخصوصاً روحی، تبلیغ.

سیره ی نبوی: سادگی بیان، فرق با فلاسفه، دعوت به حكمت، تحرك، به چشم طبیب و بیمار نگریستن، كراهت تملق و مداحی، شرح صدر، رفق و لین، استقامت، شجاعت، اجتناب از تحمیل عقیده. از چه نقطه؟ توحید و زیربنا. چه كسانی را دعوت كرد؟ اقربین، بلكه از خود شروع كرد. درگیری اش با چه كسانی بود؟ با سردمداران نظام فاسد اجتماعی روز. پیشقدمی در عمل، نصح و خیرخواهی و خلوص.

---