تاریخ به طور كلی از نظر قرآن كریم كتابی است آموزنده و مشتمل بر درسهای گرانبها. تاریخ لابراتوار زندگی بشر است. از این جهت قرآن به تدبر در احوال و آثار امم گذشته امر می كند. .

اما در قرآن مخصوصاً به تدبر در زندگی رسول اكرم به عنوان تأسی امر می كند: .

لقد كان لكم فی رسول اللّه اسوة حسنة لمن كان یرجوا اللّه و الیوم الاخر و ذكر اللّه كثیراً. .

سیره ی شخص یا یك صنف به معنی سبك و متد آنهاست. اولاً باید بدانیم كه سیره ی انبیا با سیره ی سایر اكابر و مقتدایان بشر فرق می كند.

بشر طبعاً از اكابر خود پیروی و به آنها تأسی می نماید. شخصیتهای بارز بشر كه دیگران طبعاً راه و روش آنها را پیش می گیرند وآ نها را «اسوه» قرار می دهند سه طبقه اند: .

پادشاهان و فرمانروایان.

حكیمان و فیلسوفان و از آن جمله برخی شاعران.

پیامبران و پیشوایان دینی و از آن جمله زاهدان، راهبان. . . .

سبك و سیره ی پیامبران، هم با پادشاهان و فرمانروایان متفاوت است و هم با حكیمان و فیلسوفان. البته بحث در هدفهای پیامبران و دیگران نیست كه اساساً پیامبران مردم را به سوی خدا و حق و عدالت دعوت می كنند و دیگران به هدف دیگری احیاناً دعوتمی كنند. بحث در این نیست، بحث در سبك كار آنهاست و در وسایلی است كه هر دسته ای برای وصول به اهداف خود استفاده می كند و در واقع بحث در نوع زندگی و سبك معاشرت و رفتار آنها در میان مردم است خصوصاً از آن جهت كه در راه وصول به هدف، آن سبك انتخاب شده است.

پیامبران و پادشاهان:

اما پیامبران و پادشاهان. عمده تفاوت آنها این است كه پیامبران سبك زندگی ساده و بی تجمل را انتخاب كرده اند، برخلاف سلاطین كه از شكوه و جلال برای وصول به هدفهای خود استفاده می كنند.

سلاطین می كوشند هرچه بیشتر از غریزه ی خوف و رعب مردم استفاده كنند، واهمه ها را تحت تسخیر قرار دهند. این جهت در دستگاه زندگی و دربارشان، در لباسها و تجملها و زینتهاشان، در خدم و حشم و سپاه و لشكرشان، در حریم گرفتن از مردم و مستور شدن از انظار، در طرز سخن گفتن و راه رفتنشان پیداست. .

اما پیامبران چون می خواهند در قلب و دل مردم ایمان و اعتقاد ایجاد كنند و بعلاوه خود را نماینده ی خدای همه ی مردم معرفی می كنند و مبشر عدل و دادند، از این گونه به خودبندی ها در زندگی بدورند. .

علی علیه السلام درنهج البلاغه، داستان ورود موسی و هارون را بر فرعون به شكل جالبی بیان می فرماید: .

و لقد دخل موسی بن عمران و معه اخوه هارون علیهماالسلام علی فرعون و علیهما مدارع الصوف و بایدیهما العصی فشرطا له ان اسلم بقاء ملكه و دوام عزه، فقال: «الا تعجبون من هذین یشرطان لی دوام العز و بقاء الملك و هما بما ترون من حال الفقر و الذل، فهلاّ القی علیهما اساورة من ذهب» اعظاماً للذهب و جمعه و احتقاراً للصوف و لبسه. و لو اراد اللّه سبحانه لانبیائه حیث بعثهم ان یفتح لهم كنوز الذهبان و معادن العقیان و مغارسالجنان و ان یحشر معهم طیور السماء و وحوش الارض لفعل و لو فعل لسقط البلاء و بطل الجزاء و اضمحلت الانباء و لما وجب للقابلین اجور المبتلین و لا استحق المؤمنون ثواب المحسنین و لا لزمت الاسماء معانیها و لكن اللّه سبحانه جعل رسله اولی قوة فی عزائمهم و ضعفة فی ما تری الاعین من حالاتهم مع قناعة تملأ القلوب و العیون غنی و خصاصة تملأ الابصار و الاسماع اذی. .

در قسمت آخر سخن مولی علیه السلام به سرمایه ی معنوی انبیا اشاره شده است كه عبارت است از عزم قوی و عزت نفس فوق العاده، و همین است كه به جای آن دبدبه ها و طنطنه ها دلها را مملو از نوعی عظمت توأم با احترام و محبوبیت می نماید. رسول اكرم از اینكه كسی پیاده در ركابش حركت كند یا جلویش بایستد نهی فرمود. ایستادن كسی در جلو كسی دیگر سخت مذمت شده. درنهج البلاغهاست كه علی علیه السلام اهل انبار [را] از رعایت تشریف معمولی دربار ایران كه در جلو مركب پادشاه حركت می كردند، منع فرمود و به آنها فرمود: این كار، شما را پست [می كند] و بزرگان شما را بالا نمی برد. .

داستان معروف نماز عید رفتن حضرت رضا علیه السلام در زمان مأمون كه طبق معمول، سران و قُوّاد سپاه با اسبهای زین و یراق كرده و اسباب و ابزارهای زرین و خیره كن چشم و یك دنیا جلال ظاهری [آمده بودند] و امام علیه السلام فرمود: من با سیره ی جدم عمل می كنم، و با آداب ساده ی اسلامی خارج شد و صد هزار برابر بیشتر عظمت و ابهت ایجاد كرد، مؤید این مدعاست. داستان ملاقات ناصرالدین شاه با حاجی سبزواری مؤید بی رونق شدن شكوه سلطنتی در مقابل عز و استغنای معنوی است [1] رسول اكرم از اینكه تعظیمهایی از نوع تعظیمهای سلاطین بشود مخصوصاً اجتناب می فرمود. اجازه نمی داد جلو پایش بلند شوند، در مجالس حلقه می نشست، حتی نوشته اند: «یسوق اصحابه» پشت سر اصحاب راه می رفت. هرگز در اوج عظمت، برای خود تاج و تخت و گارد و غیره- با آنكه ممكن بود- قائل نشد، بلكه با آنها مبارزه می كرد. مردی از بیابان آمد و در حین مكالمه با آن حضرت زبانش به لكنت افتاد. رسول اكرم به جای اینكه طبق معمول جباران از این مرعوبیت استفاده كند، برعكس خود را شكست، او را در بغل گرفت و فرمود: هوّن علیك فانی ابن امرأة كانت تأكل القدیعنی سخت نگیر، من پسر زنی هستم كه گوشت خشكیده در برابر آفتاب را می خورد، یعنی من از آن كسان كه تو فكر می كنی نیستم. .

زنی بر آن حضرت گذشت و گفت: تو فقط یك عیب داری و آن اینكه سلوكت مانند سلوك بردگان است، یعنی بر زمین می نشینی، الاغ بی پالان سوار می شوی و. . . فرمود: ایّ عبد اعبد منی؟ .

رسول اكرم اجازه نمی داد در وقتی كه سواره است كسی پیاده در ركابش حركت كند، می گفت: با من سوار شو یا قبل از من برو و یا بعد از من بیا. می فرمود: چند چیز است كه تا آخر عمر آنها را ترك نخواهم كرد. . . [2] درسیره ی ابن هشامضمن نقل داستان اسلام عدی بن حاتم می گوید:

پس از بازگشت خواهرش سفانه قرار شد به مدینه برود و درباره ی آن حضرت دقت كند كه پیامبر است یا سر پادشاهی دارد. بی خبر بر آن حضرت وارد شد و آن حضرت از او احترام كرد و او را با خود به خانه برد. در بین راه پیرزنی مفلوك جلو آن حضرت را گرفت و مدتی آن حضرت را نگه داشت. عدی در دل خود گفت: این اولین نشانه ی پیامبری است، هرگز سلاطین چنان صبر و حوصله ای ندارند كه این اندازه وقت خود را به پیرزنی مفلوك بدهند. وقتی كه به خانه ی آن حضرت رفت، آن حضرت تشك مخصوص خود را كه ساده بود انداخت و به اصرار عدی را روی آن نشاند و خود روی زمین نشست.

عدی با خود گفت: این دومین نشانه ی پیامبری. . . .

سیره ی انبیا در این جهت تأثیر فوق العاده در نفوذ دعوتشان داشته است. پیامبران نه تنها از جلال و شكوههایی كه از نوع تظاهر به قدرت است استفاده نمی كردند، از جلال و شكوههایی كه از نوع تظاهر به عظمت است و به شكل دیگر واهمه را تحت نفوذ قرار می دهد نیز پرهیز داشتند. شنیده نشده است كه پیامبری از راه آراستن هیكل خود، بلند كردن ریش، عصای كلفت در دست گرفتن، خواسته باشد در روح مردم نفوذ كند. .

علیهذا انحراف از سیره ی آنها از طرف جانشینان آنها كه می خواهند مبلّغ دعوتهای آنها باشند، قهراً مواجه با شكست می شود. پاپ با كاخی در واتیكان كه پانزده هزار اتاق دارد و نشستن روی تخت طلا و با گذاشتن تاج بر سر خود می خواهد دعوت مسیحی را ابلاغ كند كه «دابته رجلاه و سراجه فی اللیل القمر» و این نمی شود. .

و همچنین بسیاری از روحانیین ما آنقدر جلال و تظاهر به عظمت و قیود وهمی برای خود درست می كنند كه هیچ گونه شباهتی با سیره ی رسول خدا ندارد.

---