این حدیث متواتر است بین فریقین: انی تارك فیكم الثقلین كتاب اللّه و عترتی. رجوع شود به رساله ی آقا شیخ قوام وشنوه ای، ضمیمه ی «رسالة الاسلام» و بهبحارالانوار، جلد حالات حضرت رسول صلی الله علیه و آله، وصایای حضرت. .

این حدیث چون طبق معمول همیشه مقدمه ی گریز به مصیبت بوده كه این بود توصیه ی پیغمبر و هنوز آب غسل پیغمبر نخشكیده. . . نتیجتاً چنین تعبیر می كنیم كه عترت پامال و بی اثر شد. ولی این طور نیست؛ در عین اینكه استفاده ای كه باید از عترت نشد، وجود آنها فوق العاده در حفظ میراث اسلام مؤثر بود. البته خلافت و حكومت و سیاست اسلامی از مسیر اصلی منحرف شد. از آن نظر، عترت پیغمبر نتوانستند خدمتی بكنند. اما معنویت اسلام و مواریث معنوی رسول اكرم را آنها حفظ كردند و زنده نگه داشتند، به طوری كه تدریجاً خلافت اسلامی متلاشی و مضمحل شد ولی مواریث معنوی اسلام محفوظ ماند. .

اسلام آیینی است جامع و شامل همه ی شئون زندگی بشر (ظاهری و معنوی) ، مانند مكتب فلان معلم اخلاق و فیلسوف نیست كه فقط چند عدد كتاب و چند نفر شاگرد تحویل جامعه داده باشد. اسلام نظامی نوین و طرز تفكری جدید و تشكیلاتی تازه عملاً به وجود آورد. در عین اینكه مكتبی است اخلاقی و تهذیبی، سیستمی است اجتماعی و سیاسی. اسلام معنی را در ماده، باطن را در ظاهر، آخرت را در دنیا و بالاخره مغز را در پوست و هسته را در پوسته نگهداری می كند.

انحراف خلافت و حكومت از مسیر اصلی خود، دستگاه خلافت را به منزله ی پوسته ی بی مغز و قشر بدون لُب درآورد. عناوین «یا امیرالمؤمنین» و «یا خلیفة رسول اللّه» و جهاد فی سبیل اللّه و بالاخره حكومت به نام خدا و پیغمبر محفوظ بود، اما معنی یعنی تقوا و راستی و عدالت و احسان و محبت و مساوات و حمایت از علوم و معارف در آن وجود نداشت، خصوصاً در دوره ی اموی كه با علوم ومعارف مبارزه می شد و تنها چیزی كه ترویج می شد شعر و عادات و آداب جاهلی و مفاخرت به آباء و انساب بود. اینجا بود كه سیاست از دیانت عملاً جدا شد، یعنی كسانی كه حامل و حافظ مواریث معنوی اسلام بودند از سیاست دور ماندند و در كارها دخالت نمی توانستند بكنند و كسانی كه زعامت و سیاست اسلامی در اختیار آنها بود از روح معنویت اسلام بیگانه بودند و تنها تشریفات ظاهری را از جمعه و جماعت و القاب و اجازه به حكام اجرا می كردند.

جدا شدن روحانیت از سیاست:

آخرالامر كار یكسره شد و این تشریفات ظاهری هم از میان رفت و رسماً سلطنتها به شكل قبل از اسلام پدید آمد و روحانیت و دیانت بكلی از سیاست جدا شد. از اینجاست كه می توان فهمید بزرگترین ضربتی كه بر پیكر اسلام وارد شد از روزی شروع شد كه سیاست از دیانت منفك شد.

در زمان ابوبكر و عمر اگرچه هنوز سیاست و دیانت تا حدی توأم بود ولی تخم جدایی ایندو از زمان آنها پاشیده شد.

كار در زمان خود آنها به آنجا كشید كه مكرر عمر اشتباه می كرد و علی علیه السلام از او رفع اشتباه می نمود ولی اینقدر بود كه علی علیه السلام طرف مشورت مسلّم بود.

بزرگترین آرزوی اسلامی:

این بود خطر بزرگ بر عالم اسلام، و بزرگترین آرزوی هواخواهان ترقی اسلام باید توأم شدن سیاست و دیانت باشد. نسبت ایندو با هم نسبت روح و بدن است.

سیاست پوست و دیانت مغز است:

این روح و بدن، این مغز و پوست باید به یكدیگر بپیوندد. فلسفه ی پوست حفظ مغز است، پوست از مغز برای حفظ مغز است. اهتمام اسلام به امر سیاست و حكومت و جهاد و قوانین سیاسی برای حفظ مواریث معنوی یعنی توحید و معارف روحی و اخلاقی و عدالت اجتماعی و مساوات و عواطف انسانی است. اگر این پوست از این مغز جدا باشد البته مغز گزند می بیند و پوست خاصیتی ندارد، باید سوخته و ریخته بشود. .

ائمه ی اطهار همتی كه كردند این بود كه مواریث معنوی اسلام را حفظ كردند، حساب دستگاه خلافت را از اسلام جدا كردند.

قیام حسینی:

اولین كسی كه حساب دستگاه خلافت را از اسلام جدا كرد، امام حسینبود. قیام امام حسین چنین اثری داشت، فهمانید كه اسلام تقوا و خداشناسی و فداكاری و گذشت در راه خداست نه آن چیزی كه دستگاه خلافت اموی بپا كرده است.

امر به معروف و نهی از منكر:

اكنون باید ببینیم مواریث معنوی اسلام چیست و چگونه ائمه ی اطهار حفظ كردند. قرآن می فرماید: یتلوا علیهم ایاته و یزكیهم و یعلمهم الكتاب و الحكمة. ایضاً می فرماید: لیقوم الناس بالقسط. ایضاً می فرماید: انا ارسلناك شاهداً و مبشراً و نذیراً و داعیاً الی اللّه باذنه. ائمه ی اطهار اولاً امر به معروف و نهی از منكر می كردند، شدیدترین آن قیام حسینی بود.

نشر علم. :

ثانیاً به نشر علم می پرداختند. نمونه اش مكتب امام صادق بود.

آثار علمی. :

او شاگردانی نظیر هشام و زرارة و جابربن حیان تحویل داد. همچنین استنهج البلاغهوصحیفه ی سجادیهو مباحثات و احتجاجات همه ی ائمه خصوصاً احتجاجات حضرت رضا علیه السلام.

تقوا. :

از همه بالاتر تقوای عملی و زهد و ایثار و احسان به خلق خدا بود، شب زنده داری ها به عبادت و رسیدگی به احوال ضعفا و فقرا بود، اخلاق فاضله ی اسلامی از عفو و جود و تواضع بود.

اخلاق اسلامی:

دیدن آنها مردم را به یاد معنویتهای اسلام و پیغمبر می آورد. موسی بن جعفر در پای كاخ هارون شب زنده داری ها داشت. امام رضا در مقام ولایتعهد دم ازالرب واحد و الاب واحد و الامّ واحد و لا فضیلة الاّ بالتقویمی زند و با حجّام و بوّاب همغذا و مأنوس و هم صحبت می شد.

وظیفه ی روحانیت:

فلسفه ی روحانیت حفظ مواریث معنوی اسلام و مغز در مقابل پوست است. جدایی روحانیت از سیاست از قبیل جدایی مغز از پوست است.