1. رجوع شود به ورقه های

---

.

2. ایضاًابن ابی الحدیدج 1، ص 96، ذیل خطبه ی شقشقیه راجع به علت شركت علی علیه السلام در شورا و ص 71. .

3. ایضاًابن ابی الحدیدج 2، ص 13، نهی علی از شعارهای تحریك آمیز. .

4. ایضاًابن ابی الحدیدج 4، ص 228: انه علیه السلام ما وافق ابابكر الاّ بعد ردة اهل الردة و خوفه علی الاسلام. .

5. ایضاًابن ابی الحدیدج 4، ص 228، اعانت امام ابوبكر را در قتال با اهل ردّة: هل كان قیامه علی اهل الردة دفاعاً عن نفسه او اعانة لابی بكر؟ .

6. ایضاًابن ابی الحدیدج 2، ص 95، راجع به خطبه یواللّه لاسلمن ما سلمت امور المسلمین. .

.

ابن ابی الحدید، جلد اول، صفحه ی 71 به مناسبت جمله ی امام: الآن اذ رجع الحق الی اهله و نقل الی منتقله(خطبه ی 2) كه ظاهراً در اول تصدی خلافت انشاء شده است، می گوید: .

و هذا یقتضی ان یكون فی ما قبل فی غیر اهله و نحن نتأول ذلك علی غیر ما تذكره الامامیة و نقول انه علیه السلام كان اولی بالامر و احق لا علی وجه النص بل علی وجه الافضلیة فانه افضل البشر بعد رسول اللّه علیه السلام و احق بالخلافة من جمیع المسلمین لكنه ترك حقه لما علمه من المصلحة و ما تفرس فیه هو و المسلمون من اضطراب الاسلام و انتشار الكلمة لحسد العرب له و ضغنهم علیه، و جائز لمن كان اولی بشی ء فتركه ثم استرجعه ان یقول قد رجع الامر الی اهله. .

در صفحه ی 96 از طبری نقل می كند كه پس از تعیین اهل شورا از طرف عمر، نامزدها برخاستند كه به حجره ی عایشه برای مشاوره بروند. عباس به علی گفت: لاتدخل معهم و ارفع نفسك عنهم. فقال:

انی اكره الخلاف. قال: اذن تری ما تكره. . . .

ج 1، ص 106، خطبه یشقوا امواج الفتن، بحث مفیدی از نظر پرهیز از فتنه ندارد. ج 2، ص 96، شرح خطبه ی 72: . . . واللّه لاسلمن ما سلمت امور المسلمین. . . می گوید: .

فان قلت: فهلاّ سلّم الی معاویة و الی اصحاب الجمل و اغضی علی اغتصاب حقه حفظاً للاسلام من الفتنة؟ قلت: ان الجور الداخل علیه من اصحاب الجمل و من معاویة و اهل الشام لم یكن مقصوراً علیه خاصة بل كان یعم الاسلام و المسلمین جمیعاً. . . .

ایضاً جلد 2، صفحه ی 13، ذیل خطبه ی 65 از زبیر بن بكار نقل می كند كه بعضی از اولاد ابی لهب به عنوان طرفداری از علی و انتقاد از صرف خلافت از او [شعری ] سرود به این مضمون: علی فرستاد پی این شخص و نهی كرد، و امر كرد كه دیگر از این نوع اشعار (و یا شعارهای تحریك آمیز) نسراید و قال: سلامة الدین احب الینا من غیره. .

ایضاً جلد 4، صفحه ی 328، ذیل نامه ی 62: . . . فامسكت یدی حتی رأیت راجعة الناس. . . می نویسد كه علی دعوت ابوبكر را برای مبارزه با اهل رده پذیرفت. . . فخرج علی علیه السلام و كان علی نقب من انقابالمدینة. . . در صفحه ی 229 می گوید: .

و كأنه جواب عن قول قائل انه عمل لابی بكر و جاهد بین یدی ابی بكر فبیّن علیه السلام عذره فی ذلك و قال انه لم یكن كما ظنه القائل ولكنه من باب دفع الضرر عن النفس و عن الدین فانه واجب سواء كان للناس امام او لم یكن. .

ایضاً جلد 1، صفحه ی 119، ذیل خطبه ی 10: الا و ان الشیطان قد جمع حزبه و استجلب خیله. . . از مدائنی از عبداللّه بن جنادة نقل می كند كه: .

قدمت من الحجاز ارید العراق فی اول امارة علی علیه السلام فمررت بمكة فاعتمرت ثم قدمت المدینة فدخلت مسجد رسول اللّه صلی الله علیه و آله اذ نودی الصلوة جامعة فاجتمع الناس و خرج علیّ متقلداً سیفه فشخصت الابصار نحوه فحمد اللّه و صلّی علی رسوله ثم قال: اما بعد فانه لما قبض اللّه نبیه صلی الله علیه و آله قلنا نحن اهله و ورثته و عترته و اولیاؤه دون الناس لاینازعنا سلطانه احد و لایطمع فی حقنا طامع اذ انبری لنا قومنا فغصبونا سلطان نبینا فصارت الامرة لغیرنا و صرنا سوقة یطمع فینا الضعیف و یتعزز علینا الذلیل فبكت الاعین منا لذلك و خشنت الصدور و جزعت النفوس، وایم اللّه لولا مخافة الفرقة بین المسلمین و ان یعود الكفر و یبور الدین لكنا علی غیر ما كنا لهم علیه فولی الامر ولاة لم یألوا الناس خیراً، ثم استخرجتمونی ایها الناس من بیتی فبایعتمونی علی شین منی لامركم و فراسة تصدقنی ما فی قلوب كثیر منكم و بایعنی هذان الرجلان فی اول من بایع تعلمون ذلك و قد نكثا و غدرا و نهضا الی البصرة بعائشة لیفرقا جماعتكم و یلقیا بأسكم بینكم. اللّهم فخذهما بما عملا اخذة واحدة رابیة. . . و روی الكلبی قال: لما اراد علی علیه السلام المسیر الی البصرة قام فخطب الناس، فقال بعد ان حمد اللّه و صلّی علی رسوله: .

ان اللّه لما قبض نبیه صلی الله علیه و آله استأثرت علینا قریش بالامر و دفعتنا عن حق نحن احق به من الناس كافة فرأیت ان الصبر علی ذلك افضل من تفریق كلمة المسلمین و سفك دمائهم و الناس حدیثو عهد بالاسلام و الدین یمخض مخض الوطب یفسده ادنی وهن و یعكسه اقل خلق فولی الامر قوم لم یألوا فی امرهم اجتهاداً. ثم انتقلوا الی دار الجزاء و اللّه ولیّ تمحیص سیئاتهم و العفو عن هفواتهم. فما بال طلحة و الزبیر و لیسا من هذا الامر بسبیل لم یصیرا علیّ حولاً و لا اشهراً حتی وثبا و مرقا و نازعانی امراً لم یجعل اللّه لهما الیه سبیلاً بعد ان بایعا طائعین غیر مكرهین. . . .

اینكه علی علیه السلام در خطبة الجهاد درباره ی ورود غامدی به شهر انبار و غارت او و [اینكه ] زیور از زنان مسلمان و اهل ذمه گرفت فرمود: .

و هذا اخو غامد و قد وردت خیله الانبار و قد قتل حسان بن حسان البكری و ازال خیلكم عن مسالحها و لقد بلغنی ان الرجل منهم كان یدخل علی المرأة المسلمة و الاخری المعاهدة فینتزع حجلها و قلبها و قلائدها و رعاثها، ما تمتنع منه الاّ بالاسترجاع و الاسترحام ثم انصرفوا وافرین ما نال رجلاً منهم كلم و لا اریق لهم دم. فلو ان امرء اً مسلماً مات من بعد هذا اسفاً ما كان به ملوماً بل كان به عندی جدیراً. . . .

این نیز نوعی همبستگی عاطفی اسلامی را می رساند.