خرمشهر، شب 8 فروردین 53.

1. مسئله ی زمان و تغییر و دگرگونی یكی از اصول این جهان است، نو و كهنه شدن، زادن و مردن و پوسیدن و فراموش شدن. .

2. آیه ی: تو اگر بمیری آیا آنها خالدند؟ و آیه ی: ما قرآن را فرو فرستاده ایم و ما نگهداران آن هستیم. .

3. هیچ چیز در حالی كه هست نبوده و به همین حالی هم كه هست نخواهد ماند. قرآن برای اقوام و ملتها نیز مانند افراد، نو و كهنه شدن، زادن و مردن، حدوث و فنا، آغاز و پایان قائل است. .

قرآن می گوید: هر چیزی فانی است جز چهره ی او، وجه او، جنبه ی یلی الربی نه یلی النفسی كه فاسد است. .

4. این جهت سبب شده كه بعضی بپندارند همه چیز، نه همه ی مادیات، فانی شونده است و از جمله دین خدا محكوم این قانون است. .

5. در اهواز شخصی از من پرسید: آیا با اینكه همه ی اقوام محكوم به مرگ و فنا هستند، دین اسلام كه برای مردم چهارده قرن پیش آمده است باقی بماند؟ آیا مجبور كردن مردم به وفادار ماندن به دین اسلام فرمان یك ایست نیست؟ .

جواب دادم كه اولاً در خود قرآن سخن از اقوام است كه نیست و نابود می شوند نه قانون. ثانیاً قانونی كه برای مردم چهارده قرن پیش آمده باشد البته محكوم به زوال است ولی قانون چهارده قرن پیش برای همه ی مردم نه. ثالثاً وفادار ماندن به اسلام ایست نیست، ثبات در جاده ی اصلی است. .

6. حدیث: ما بال القرآن لایزید الاّ غضاضة؟ قال: لانه لم ینزل لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس، بل نزل لكل زمان و لكل الناس و لذلك ففی كل زمان جدید. .

7. تشبیه قرآن به طبیعت كه طبیعت كهنه نمی شود و قوانین آن همواره ثابت است. بحث درباره ی اینكه قرآن ظرفیت تدبر و تفكر عمیق و فوق العاده دارد و لهذا همواره از زمان پیش است. .

ایضاً جمله یالعالم بزمانه لاتهجم علیه اللوابس. .

8. چرا اسلام قابلیت پایداری دارد؟ برای اینكه اسلام روی عناصر ناپایدار یعنی جنبه های مادی زندگی یعنی ساخته های خود بشر، آنهم ساخته های مادی نه غالب ساخته های فرهنگی و عناصر معنوی، تكیه نكرده است و همچنین روی یك عنصر مادی خاص مثلاً بدن پیغمبر اكرم تكیه نكرده است یا یك درخت معین. حتی كعبه یك زمین معین است نه دیوارها. .

ثانیاً اصول اولی و اصول ثانوی، عناوین اولی دارد و عناوین ثانوی، و به عبارت دیگر انشاء احكام علی نحو قضایای حقیقیه است. به عبارت دیگر تكیه ی اسلام روی اصول و كلیات اولیه است، اصول ثابت دارد و فروع متغیر و تابع اصول ثابت. ثالثاً دارای اصل تزاحم است و برای عقل حق اجتهاد و حق تشخیص اهمّ و مهم داده است. .

9. جمله ی مولی: لا تؤدّبوا اولادكم. . . .