رجوع شود به
تفسیر فخررازیذیل آیه ی
رب ارنی انظر الیكدر
جلد هشتم . ج8، ص: 329
سوره ی اعراف و آیه ی
وجوه یومئذ ناضرة. الی ربها ناظرةدر سوره ی قیامة
و آیه ی
ما زاغ البصر و ما طغی- سوره ی نجم. .
ایضاً رجوع شود به
صحیح بخاری، جلد. . . صفحه. . . و
صحیح
مسلم، جلد. . . صفحه. . . و به
سنن ابوداود، جلد 2، صفحه ی 534 و
جامع
الصغیر. . سنن ابی داود، جلد 2، صفحه ی 534: .
عن جریربن عبداللّه قال: كنا مع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و سلّم
جلوساً فنظر الی القمر لیلة البدر لیلة اربع عشرة فقال: انكم
سترون ربكم كما ترون هذا لاتضامّون فی رؤیته، فان استطعتم
ان لاتغلبوا علی صلوة قبل طلوع الشمس و قبل غروبها
فافعلوا. ثم قرأ هذه الآیة: و سبّح بحمد ربك قبل طلوع الشمس
و قبل غروبها. .
ایضاً صفحه ی 535: .
عن ابی رزین العقیلی قال: قلت: یا رسول اللّه، أ كلنا یری ربه
مخلیاً به یوم القیمة و ما آیة ذلك فی خلقه؟ قال: یا ابا رزین،
أ لیس كلكم یری القمر لیلة البدر مخلیاً به؟ قلت: بلی. قال:
فانما هو خلق من خلق اللّه فاللّه اجل و اعظم. .
در پاورقی جلد اول
تاریخ ادبیات ایرانبراون، صفحه ی 418 از
آقای فروزانفر نقل می كند كه اشاعره به حدیثی منسوب به حضرت
رسول استناد می كنند در باب رؤیت خداوند كه:
انكم سترون ربكم یوم
القیمة كما ترون القمر لیلة البدر. .
در پاورقی صفحه ی 423 از
شرح عقاید نسفی، چاپ مصر در سال
1329، جلد 1، صفحه ی 140 نقل می كند:
انكم سترون ربكم كما ترون
القمر لیلة البدر. (یا:
لیلة تمامه) .
جلد هشتم . ج8، ص: 330
ظاهراً به این عبارت در هیچ كتاب حدیثی نیست، فقط در كتب
كلامیه است. مضامین كتب حدیث همانهاست كه در
سنن ابوداودیا
در
جامع الصغیراست و ظاهراً اصل مطلب همان روایت ابو رزین
باشد. پرسش از اِخلاء باللّه بوده است، یعنی چگونه ممكن است كه
هركسی در قیامت خدا را مشاهده كند و هیچ گونه تزاحمی میان
بینندگان نباشد و آیا نشانه ای از این جهت در مخلوقات هست یا
نیست؟ حضرت از این نظر به ماه تشبیه می فرماید كه میان بینندگان
تزاحمی واقع نمی شود، ولی بعد روات حدیث در آن تصرفاتی
كرده اند و متكلمین آن را به رؤیت جسمانی تشبیه كرده اند و تشبیه را
از لحاظ محسوسیت و كمال وضوح گرفته اند. از همه بالاتر اینكه
مستشرق نامی مستر براون این حدیث را به این شكل در
تاریخ
ادبیات ایران، جلد اول، صفحه ی 423 آورده است: .
در خبر است از پیغمبر اكرم كه فرمود: همچنان كه ماه تمام را
در جنگ بدر دیدی، روزی خدای خود را خواهی دید. .
این آقا كلمه ی «لیلة البدر» را شب جنگ بدر ترجمه كرده است.
این حدیث یك قلب در دست روات، و قلب و تصرفی دیگر در
دست متكلمین، و قلب و تصرفی دیگر در دست مستشرقین پیدا
كرده است تا به این صورت درآمده و به این حال و روز افتاده است. .
البته از این نكته نباید غافل بود كه موضوع لقاء اللّه و حشر
موجودات الی اللّه و بازگشت همه به خدا مطلبی است كه قرآن كریم
آن را عنوان كرده است و همین مطلب است كه كم كم از صورت عمیق
واقعی خود خارج شده است و به آنجاها كشیده شده است. .
رجوع شود به كتب حدیث شیعه و تفاسیر شیعه در این باب، از
قبیل
وسائل، جلد. . . صفحه. . . .
سید مرتضی در
امالیبابی دارد تحت عنوان آیه ی
وجوه یومئذ
ناضرة. الی ربها ناظرة.
جلد هشتم . ج8، ص: 331
رجوع شود ایضاً به
توحیدصدوق، باب مخصوص رؤیت و به
كافیو شروح آن، باب مربوط و به
شرح قواعد العقائدخواجه
(
كشف الفوائدعلامه) ، صفحه ی 56. .