1. آیا مفهوم فحشا و عفت، نسبی و تلقینی است؟ 2. آیا حیا و همچنین غیرت مبدأ تكوینی و طبیعی و فطری دارد؟ 3. حیض از نظر اسلام بیماری است و غسل حیض با وضو فرقی ندارد، ربطی به اخلاق تابو و اینكه نوعی پلیدی و خباثت است ندارد، بلكه نظیر آلودگی طبی و نظافت طبی است و اینها را نمی توان اخلاق تابو دانست. 4. سه اصل برای اساس اخلاق جنسی آزادانه ی نوین: حق آزادی، جلوگیری از عقده های روحی (كه به عقیده ی ما اخلاق آزادانه و ارضاء و اشباع كامل این غریزه ی دریاصفت، بیشتر منشأ عقده ها می گردد) ، سوم اینكه رغبت بر اثر منعْ زیاد و بر اثر اشباع كاهش می یابد. از این سه اصل، اولی فلسفی و دومی تربیتی و سومی روانی است. 5. مسائل اخلاق جنسی: الف. تعریف اخلاق جنسی و بیان اصناف آن. ب. اهمیت اخلاق جنسی از نظر تمدن (سخن ویل دورانت در ج 1، ص. . . ) . ج. منشأ و مبدأ اخلاق جنسی چه اندازه قانون طبیعت است و چه اندازه حوادث تاریخی؟ د. آینده ی اخلاق جنسی. هـ. نظر امثال فروید درباره ی اخلاق جنسی و پیشنهادهای آنها و مبارزه ی آنها با محدودیت اخلاق جنسی و بیان آنها فواید آزادی در اخلاق جنسی را. و. اخلاق جنسی تابو. ز. دو نظر در باب تهذیب اخلاق: از راه میدان ندادن و از راه دموكراسی و آزادی دادن. مقایسه میان حكمت سعدی و گفته ی طرفداران آزادی احساسات به اصطلاح (رجوع شود به كتاب در تربیت تألیف راسل، فصل 12) . ح. منشأ بدبینی به روابط جنسی و اعتقاد به اینكه گناه ذاتی است، عقیده ی ویل دورانت، ج 1، ص 108 (ورقه های اخلاق جنسی و عقیده ی راسل در زناشویی و اخلاق صفحه ی 27) . ط. تاریخ تطور علاقه ی جنسی به شكل چند شوهری و چند زنی و غیره. رجوع شود به علم الاجتماع نیكولا حداد، جلد اول و دوم. ی. موضوع اخلاق جنسی از لحاظ تربیت كودك فوق العاده مهم است. فصلی تحت عنوان «تربیت جنسی» راسل در كتاب در تربیت باز كرده است. آزادی پیش از ازدواجیا. یكی از موارد اخلاق جنسی، ممنوعیت و آزادی پیش از ازدواج است (ما در ورقه های حجاب مصلحت عدم معاشرت قبل از ازدواج را ذكر كرده ایم) . یب. در گذشته اخلاق جنسی به چه نحو بوده است و در زمان حاضر به چه نحو باید باشد؟ راجع به گذشته هرچه بوده آثار محدودیت و آزادی را باید در نظر گرفت. 6. مواد اخلاق جنسی: الف. عفاف زن منشأش چیست؟ ب. عفاف مرد منشأش چیست؟ ج. غیرت و تسامح و گذشت. د. ستر عورت. هـ. ستر بدن مرد از زن و ممنوعیت مرد از تمتع نظری و لمسی از غیر همسر قانونی (حجاب) . و. نشر آثار شرم آور و صور قبیحه. ز. حیا و شرم در زن منشأش چیست؟ ح. عزل. ط. پرهیز از زن [در] ایام عادت- ورقه های اخلاق جنسی. ی. مفهوم فحشا و زنا، منشأ پیدایش این مفاهیم. یا. مبغوضیت و عدم مبغوضیت طلاق. یب. تقدس یا شرارت تجرد. یج. از نظر فروید حتی علاقه ی والدین به فرزند و فرزند به والدین ریشه ی جنسی دارد، علیهذا اخلاق مربوط به این قسمت نیز اخلاق جنسی است. ید. آزادی زن و مرد و محدودیت آنها قبل از ازدواج رسمی. یه. منع ازدواج با محارم. 7. سه اصلی كه اخلاق نوین جنسی بر آنها بنا شده است: الف. آزادی هر فرد مادامی كه مخل به آزادی دیگران نشود محترم است. ب. سعادت انسان در گرو این است كه دچار آشفتگی غرایز نشود. آشفتگی غرایز به این است كه در پرورش استعدادها تبعیض شود. پس برای نیل به سعادت باید تمام استعدادها متساویاً پرورش یابند. ج. رغبت انسان در اثر اشباع و اقناع كاهش می یابد و در اثر امساك و منع فزونی می گیرد. بهترین راه جلوگیری از توجه دائم به امور جنسی آزادی دادن به آن است (الانسان حریص علی ما منع منه) . در اینجا «دیدار می نمایی و پرهیز می كنی» سعدی را نبایدفراموش كرد. از این سه اصل، اصل اول فلسفی و اصل دوم تربیتی و اصل سوم روانی است. 8. در كتاب لذات فلسفه صفحه ی 84 تألیف ویل دورانت می گوید:

ریشه ی اخلاق (به طور كلی) آدابی است كه برای حفظ و سلامت نوع، مفید دانسته شده است. 9. صفحه ی 86: دو حادثه ی مهم در تاریخ بشر مقیاسهای اخلاقی را عوض كرد: یكی انتقال از صیادی به دوره ی كشاورزی، دیگر انتقال از كشاورزی به دوره ی صنعتی؛ یعنی چون اخلاق آن چیزی است كه به حال نوع مفید باشد و به واسطه ی این تحولات آنچه در گذشته مفید بوده با آنچه در حال حاضر مفید است فرق می كند، پس قهراً اخلاق خوب و بد هم به نسبت فرق می كند. این خود یك مطلبی است برای ما كه صغرویاً و كبرویاً بحث كنیم. اولاً آیا اصول اولیه ی اخلاق و از آن جمله آنچه در زمینه ی اخلاق جنسی از طرف اسلام پیشنهاد شده است، در انتقال تمدن از دوره ای به دوره ای از لحاظ مفید بودن و نبودن فرق می كند یا نه [1]؟ ثانیاً به طور صغروی در حال حاضر و با اوضاع صنعتی جهان، خوب است كه زندگی بر چه اساسی باشد و آیا اوضاع خانوادگی و مقدمات تمهیدی آن و آثار و نتایج آن برای بشر ضرورت دارد یا ندارد؟ زیرا آنچه اسلام در زمینه ی اخلاق جنسی گفته است تمهیدی است برای استحكام بنیان خانوادگی، و استحكام بنیان خانوادگی اولین و مهمترین شرط لازم بنیان اجتماعی است. 9. در صفحه ی 86 شرحی راجع به نسبیت اخلاق بحث می كند.

طرح این عنوان نیز برای ما لازم است. 10. صفحه ی 87: تغییرات مفاهیم اخلاقی كه به وسیله ی انتقال از صیادی به كشاورزی پیدا شد. 11. صفحه ی 87: حیا و عفت لازمه ی اخلاق دوره ی كشاورزی بود. 12. صفحه ی 88: منع تعدد زوجات و منع طلاق از طرف مسیحیت در دوره ی كشاورزی لازم بود. (این نیز اشتباه است، اشتباه عظیم. )13. صفحه ی 89: بلوغ ذهنی و بلوغ اقتصادی در دوره ی صنعتی دیرتر پیدا می شود. 14. حاملگی و زاییدن و بچه بزرگ كردن در دوره ی صنعتی، سخت و مورد تنفر واقع شده است. این مطلب برای ما قابل بحث است كه آیا واقعاً لازمه ی انقلاب صنعتی و زندگی صنعتی این است یا بحران فكری و طغیان شهوات و محرّكات یعنی چیزی كه لازمه ی قهری و جبری انقلاب صنعتی نیست، این امور را مورد تنفر قرار داده است؟ به نظر ما اینها به اصطلاحِ اهل منطق «اخذ ما لیس بعلة علة» است. 15. ص 90: گریز و استقلال طلبی فرزندان در دوره ی صنعتی یكی از علل بی میلی مادران به مادرشدن است. 16. ص 90: اختراع وسائل ضد آبستنی از علل تغییر اخلاق جنسی است. ص 90: تأخیر ازدواج یكی دیگر از علل است. 17. ص 90: جوانان روز به روز بیشتر از ازدواج شانه خالی می كنند، چرا؟ به واسطه ی ابتذال و بی مقداری زن. 18. ص 91: شهرها و مراكز تمدن صنعتی جدید برای ازدواج مانع می تراشند و از طرف دیگر برای تحریك غریزه همه جوروسایل تحریك فراهم می كنند. به نظر می رسد این هم بی جهت به گردن انقلاب صنعتی گذاشته شده است، مربوط است به انقلاب قهقرایی و كثیف ادبی نه به انقلاب صنعتی. 19. ص 92: سوء استفاده ها و پول پرستی ها و تجارتهای كارگردانان تئاترها را ذكر می كند. این خود مؤید مدعای ماست كه بی جهت سست ارادگی خود را به گردن زمان و انقلاب صنعتی می اندازیم. 20. ص 92: عفت (خودداری) پس از بلوغ امر غیر طبیعی است و منجر به عوارض عصبی و انحرافات روحی می گردد. 21. ص 93: مفاسد تأخیر ازدواج. 22. ص 94: تنفر از بچه داری (كه خود تلقینی است و مد است نه معلول ترقی صنعتی) و میل به تنوع كه امروز به واسطه ی اصالت فرد و خودپرستی و تعدد محرّكات جنسی در شهرها و تجاری شدن لذت جنسی ده برابر افزایش یافته است، علت اصلی افزایش طلاق به شمار می روند. 23. ص 94: طبیعی ترین تأسیسات اجتماعی خانواده است. 24. ص 96: آثار سوء انقلاب صنعتی (یا مقارن با انقلاب صنعتی) . 25. ص 97: اخلاق كهن بر اساس ترس از عقوبت دنیا یا آخرت بود، اخلاق نوین اساس دیگری می خواهد كه بر طبیعت انسان و ارزشهای زندگی استوار باشد. 26. ص 98: اثر جنگ جهانی اول در فساد اخلاق. 27. ص 98: سقوط زن امروز. 28. ص 99: لزوم تجدید نظر در اصول اخلاق و تربیت نسل آینده. اینجاست كه ما با حضرات سخن داریم و مدعی هستیم كه بی جهت چیزهایی را كه مربوط به انقلاب جبری صنعتی نیست، مربوط به انحراف فكری و ادبی است، ناشی از تحول صنعتی دانسته اند و آنگاه ناچار اصول كهن را متهم كرده، تقاضای تجدید نظر در اصول اخلاق می كنند. 29. ص 99: اصول اخلاق كهن از میان رفته و اصولی برای اخلاقی مستحكم و مستحسن جدید هنوز به دست نیامده و ما میان دو عالم زندگی می كنیم كه یكی رفته و دیگری تازه ظاهر می شود. 30. ص 102: مقایسه ی عصر ما و عصر سقراط از نظر لزوم تجدید نظر در اخلاق و از نظر اینكه میان دو خطر قرار گرفته ایم كه یكی می خواهد دنیای كهن را زنده كند و دیگری می خواهد اصالت فرد را بی پروا پیشه كند و اخلاق یعنی رعایت مصالح نوع را نادیده بگیرد. 31. ص 103: اخلاق نوین باید بر اساس طبیعت استوار باشد نه بر اساس ترس از خدا و قیامت. اخلاق طبیعی باید بر اساس هوشیاری و توجه به نتایج و لوازم اعمال و هماهنگی میان منافع فرد و مصالح اجتماع [استوار باشد. ] 32. ص 106: پایه ی طبیعی اخلاق همكاری جزء با كل است. 33. ص 107: خودكشی از نظر اخلاق. 34. ص 107: چیزی ضد اخلاق است كه موجب زیان دیگری باشد. 35. ص 114: خواهشهای جنسی باید پیرو حدود و مقررات اخلاقی (مصالح اجتماعی) باشد. 36. ص 128: محرّكات عشق از موسیقی و عطر و حركات موزون و رنگ قرمز و غیره. 37. ص 129: دلیری و توانایی، دلهای نرم را به تپش می آورد و نرمی و لطافت، میل و هوس نیرومندان را برمی انگیزد. 38. ص 130: دوری و دست نارسی به عشق صفا و رقّت می دهد. اگر منع و امتناع نبود، تغزّل و شعر و عشق و احترام زن و پرستش وی نبود- رجوع شود به نمره ی 63. حیا و عفاف 39. ص 132: حس تصاحب در مرد و حس دلربایی در زن. 40. ص 132: فواید حیا و شرم، ایضاً ص 133. 41. ص 133: عقاید مختلف در ریشه ی حیا. 42. ص 140: عفت و آثار مفید آن برای نوع. 43. ص 140: تجزیه ی احساسات زن، عطف به نمره ی 37: زن ستایش را بیش از لذت جنسی دوست دارد. در زن عشق بیش از شهوت وجود دارد. عشق زن بیشتر مادری است تا جنسی. ریشه ی عشق زن بیشتر میل به انقیاد و تحت حمایت واقع شدن است. زن فقط وقتی زنده است كه معشوق باشد. زنان نمی توانند با یكدیگر دوست شوند، فقط می توانند آشنا گردند. 44. ص 141: غیرت همان غریزه ی تملك است. 45. عطف به نمره ی 43 و رجوع به نمره ی 61 و 64، ص 143: ایضاً احساسات زن: طبیعت زن پناه جویی است نه جنگجویی. شكیبایی زن در امور كوچك زندگی و شجاعت مرد در كارهای خطیر است. جنگجویی زن در وجود دیگری است. ص 144: مرد علاقه مند به حركات بی فایده است و زن به سكون بیش از اندازه. زن در غرایز اجتماعی بر مرد برتر است. ص 149: زن بیش از هر چیزی به خانه و شوهر علاقه مند است. ص 152: زن در مرد قدرت می جوید نه زیبایی (و مرد در زن زیبایی می جوید نه قدرت) . زن نمی خواهد بگیرد، می خواهد او را بگیرند. 46. ص 152: زن پیش از آنكه خالق زیبایی باشد الهام دهنده ی زیبایی است. 47. ص 152: بیشتر اختلافات روحی زن و مرد، كسبی و قابل تغییر است (اینجاست كه ما باید اصل هدفداری طبیعت را كه در ص 133 همین كتاب نیز یاد شده است تعقیب كنیم) . 48. ص 154: سعادت زنان در نرینه گری و تقلید از مردان نیست، زن كامل بودن بهتر از مرد ناقص بودن است (رجوع شود به نمره ی 58) . 49. ص 155: بزرگترین حادثه ی ربع اول قرن بیستم دگرگونی وضع زنان است نه جنگ جهانی اول و نه انقلاب روسیه. 50. ص 155: افلاطون زن و مرد را برابر می داند و ارسطو زن را ناقص تر می شمارد. 51. تحقیر قوم یهود نسبت به زن. 52. ص 156: تحقیر و خشونت انقلابیون فرانسه نسبت به زن بعد از اعلام آزادی. 53. توصیف تحقیرآمیز شوپنهاور و نیچه و واینبنگر (مردان زخم خورده) از زن. 54. ص 158: آزادی زن از عوارض انقلاب صنعتی است. 55. ص 158: اولین بار مردان كارخانه دار انگلستان در سال 1882 برای زنان حقوق مستقلی وضع كردند. اولین حقی كه وضع شد و اولین قدمی كه برداشته شد این بود كه زنان حق دارند پولی كه به دست می آورند برای خود نگه دارند. 56. ص 159: با ورود زن در كارهای صنعتی و اداری، اوضاع خانه ها آشفته شد. 57. ص 160: زن نوین به علت اشتغال در كارخانه ها ضعیف تر شد. 58. ص 161: نرینه گری در زنان- رجوع شود به نمره ی 48. 59. ص 161: فرار از فرزند داشتن. 60. ص 162: آزادی زن نتیجه ی پیشرفتهای اقتصادی است نه اقدامات خود او. (به عقیده ی ما این آزادی بیشتر معلول به اصطلاح بی سیما بودن بشر امروز است) . 61. عطف به نمره ی 43 و 45، ص 164: مرد زنی را دوست دارد كه از خودش ضعیف تر باشد و زن مردی را دوست می دارد كه از خودش قویتر باشد. 62. ص 165: خسارتی كه زن امروز از ورود به كارخانه ها دیده است و مقایسه با زن قدیم. 63. عطف به نمره ی 38، ص 165: زیبایی و ابهام، زیبایی و تخیل. 64. عطف به نمره ی 37 و 43 و 45، ص 166: مرد پخته، امتناع و خودداری ظریفانه ی زن را دوست دارد. 65. ص 167: آینده ی خطرناك و نكبت بار مرد. 66. در مقاله ی پنجم از سلسله مقالات «مكتب اسلام» آنجا كه راجع به تربیت اسلامی بحث كردیم كه آیا منافی رشد استعدادهای طبیعی است، گفتیم راجع به مطالب ذیل بحث كنیم: 1. آیا اخلاق اسلامی با رشد استعدادها مباین است؟ 2. كشتن نفس یعنی چه؟ 3. اخلاق نو جنسی بزرگترین عامل آشفتگی غرایز است. 4. دموكراسی در اخلاق یعنی چه؟ 5. مقایسه ی اخلاق جنسی با اخلاق اقتصادی و اخلاق سیاسی. 6. مهجوری و مشتاقی. 7. رشد شخصیت از نظر غریزه ی عشق. راجع به اینكه آیا اخلاق اسلامی مخالف رشد استعدادهای طبیعی است، رجوع شود به ورقه های تزكیه ی نفس (نمره ی الف) . راجع به اینكه میراندن نفس یعنی چه و راه خاموش كردن طغیان نفس چیست، طبیعت چرا طغیان می كند و به چه وسیله آرام می گیرد، رجوع شود به ورقه های تزكیه ی نفس نمرات ب، ج، یا. راجع به دموكراسی در اخلاق، رجوع شود به ورقه های تزكیه ی نفس نمره ی هـ و كتاب در تربیت فصل 12. راجع به اینكه اخلاق به اصطلاح نوجنسی بیشتر سبب آشفتگی غرایز است [2]و رشد طبیعی استعدادها فقط در پرتو تعلیمات معتدلی كه مخصوص اسلام است میسر است، رجوع شود به نمره ی «د» و به ورقه های اخلاق جنسی نمرات 14، 19 و همین ورقه ها نمره ی 19، 22 و به پیدایش روانكاوی ص 206- 211. راجع به مقایسه ی اخلاق سیاسی و اخلاق اقتصادی، رجوع شود به نمره ی «ح» و ورقه های اخلاق جنسی نمره ی 11 و ص 274. راجع به مهجوری و مشتاقی، رجوع شود به نمره ی «ط» ، ایضاً ورقه های اخلاق جنسی قدیم ص 246 و همین ورقه ها نمره ی 38 و 42 و 63 و 64. راجع به رشد شخصیت از نظر غریزه ی عشق، رجوع شود به نمره ی «ی» و به ورقه های اخلاق جنسی قدیم ص 246 و به ورقه های عشق و زندگی (در آنجا گفته های راسل و ویل دورانت جمع شده و به گفته ی صدرا و ملای رومی نیز اشاره ای شده است) و به ورقه های عشق. راجع به اصل روانی «رغبت در اثر امساك فزونی می گیرد و در اثر اقناع كاهش می یابد» رجوع شود به زناشویی و اخلاق صفحه ی 58، 59، 130 و 132 و جهانی كه من می شناسم صفحه ی 69. 67. عطف به نمره ی 66، راجع به اصل روانی اخلاق نو و راجع به اینكه اخلاق نو جنسی بیشتر سبب بیماریها می گردد، باید توجه داشت به جنگ اعصاب های عجیبی كه در این زمینه به وجود آمده و منشأ جنایتها و خودكشی ها گردیده است.

---