از جمله مسائلی كه در مورد تعلیم و تربیت اسلامی مطرح است مسئله محبت و
نقطه مقابل آن، خشونت است. البته نقطه مقابل محبت معمولاً بغض است ولی اثر
محبت، احسان و نرمی است و اثر بغض، خشونت و سخت گیری. می دانیم كه بعضی ها
به چشم انتقاد به این تعلیم و تربیت اسلامی نگریسته و گفته اند كه در اسلام آنچنان
كه باید و به قدر كافی روی مسئله محبت و اثرش كه نرمی و احسان است تكیه نشده
است و اگر در اسلام مسئله محبت به انسانها و مسئله احسان به انسانها و نرمش در
مقابل انسانها مطرح است، در مقابلْ مسئله دشمن داشتن انسانها و خشونت به خرج
دادن و به یك معنا بدی كردن هم مطرح است. باز می دانیم كه آنها كه زیاد روی
محبت تكیه می كنند مسیحیها و كشیشهای مسیحی هستند. اینها خیلی دم از محبت
می زنند و می گویند عیسای مسیح تنها به محبت دعوت می كرد؛ در محبت هم استثنا
نمی كرد میان اینكه افرادی كه باید به آنها محبت بشود خداپرست باشند یا نباشند،
پیرو عیسی باشند یا نباشند، بلكه می گفت به همه محبت كنید. در یكی از كتابهای
تاریخ ادیان- و شاید در یك مقاله ای كه ترجمه شده بود- خواندم كه یك جمله
است كه در همه ادیان بزرگ دنیا آمده است و متحدالمآل همه ادیان است؛ در
مسیحیت هست، در دین یهود هست، در دین زردشت هست، در دین اسلام هست،
مجموعه آثار شهید مطهری . ج22، ص: 910
در دین بودا هست، و آن این است كه «برای دیگران همان را دوست بدار كه برای
خود دوست می داری، و همان را دشمن بدار كه برای خود دشمن می داری» كه ما به
این مضمون در اسلام زیاد داریم، مانند:
اَحْبِبْ لِلنّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ اكْرَهْ لَهُمْ ما
تَكْرَهُ لِنَفْسِكَ [1].
این دستور كه در اسلام نیز هست، یك دستور كلی و مطلق است. حال آیا
اسلام در این قاعده عمومی، استثنایی آورده است و در ادیان دیگر استثنایی
نیست؟ در مسیحیت استثنایی نیست ولی در اسلام استثناست؟ كه در واقع اسلام
می گوید برای مردم دوست بدار آنچه را كه برای خود دوست می داری مگر بعضی از
مردم؟ یا: برای مردم دوست بدار آنچه را كه برای خود دوست می داری مگر در
بعضی از امور؟ آیا در اسلام استثنایی هست؟ یا نه، آنچه در اسلام با مسیحیت
[2]
اختلاف هست، در تفسیر محبت است نه در این اصل كلی.
[1] - . نهج البلاغه، نامه 31 [با این عبارت: فَاَحْبِبْ لِغَیْرِكَ ما تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ اكْرَهُ لَهُ ما تَكْرَهُ لَها. ]
[2] - . البته ما با توجه به تعلیمات كشیشها داریم حرف می زنیم، به تعلیم خود عیسای مسیح كار نداریم.