مسئله اول این است كه آیا در اسلام به تقویت و تربیت جسم عنایتی شده است یا نه؟ ممكن است كسی بگوید نه، بلكه در جهت خلافش [توصیه شده است ] زیرا ما می دانیم كه تن پروری و جسم پروری در اسلام مذموم است، بنابراین جسم به هیچ وجه نباید تربیت بشود. و به عبارت دیگر چون فرض این است كه مفهوم تربیت پرورش می باشد، جسم نباید تربیت بشود چون در اسلام جسم پروری و تن پروری به طور كلی محكوم و مردود است. ولی این مغالطه لفظی است. در اسلام تن پروری به مفهوم صحیح كلمه (یعنی پرورش جسم و تقویت قوای جسم) نه تنها مذموم نیست، بلكه ممدوح هم هست. مثلاً آیا از نظر اسلام خوب است انسان كاری كند كه دید چشمش قوّت پیدا كند یا خوب است كاری كند كه ضعف پیدا كند؟ شك ندارد كه قوّت پیدا كند. و لهذا در اخبار و احادیث، زیاد داریم كه مثلاً فلان كار را نكنید برای اینكه باصره را ضعیف می كند، فلان كار را بكنید برای اینكه باصره را قوی می كند. یا مثلاً در دعایی كه در تعقیبات می خوانیم، می گوییم: اَللّهُمَّ مَتِّعْنا بِأسْماعِنا وَ اَبْصارِنا وَ قُوَّتِنا ما اَحْیَیْتَنا وَ اجْعَلِ النّورَ فی بَصَری وَ الْبَصیرَةَ فی دینی [1]. آیا این تن پروری است؟ نه، بلكه اگر انسان عمدا كاری كند كه نور چشمش كم شود جرمی مرتكب شده است. همچنین آیا اینكه انسان كاری كند كه دندانهایش سالم بماند از نظر اسلام خوب است یا اینكه كاری كند كه زودتر این دندانها كرم خوردگی پیدا كند و كشیده شود كه تن پروری نشده باشد؟ معلوم است كه اوّلی. اصلاً توصیه شده كه مسواك كنید تا دندانها سالم بماند و خراب نشود، و خلال كنید تا دندانها فاسد نشود. یا گفته شده اگر سبزی می خورید لای دندانهایتان نماند كه دندان را خراب می كند و یا تأكید شده كه فلان چیز قوّت پا را زیاد می كند و فلان چیز دیگر قوّت گوش را، و خوردن فلان چیز خوب است برای اینكه معده را تقویت می كند. تقویت جسم به معنی نیرومند كردن و سالم نگاه داشتن جسم است كه در اسلام به آن دعوت شده است. این همه كه راجع به پرخوری گفته شده كه نباید انسان پرخوری كند و از كم خوری و خوبی آن سخن رفته برای چیست؟ اَلْمِعْدَةُ بَیْتُ كُلِّ داءٍ وَ الْحِمْیَةُ رَأْسُ كُلِّ دَواءٍ [2]. اگر اینها تن پروری است، پس بگذارید انسان زیاد بخورد تا منهدم شود و این بنیان از میان برود. نه، پرورش جسم به معنی واقعی آن كه تربیت و تقویت و سالم نگه داشتن و نیرومند كردن جسم است، بدون شك ممدوح است و تقریبا از ضروریات اسلام است. حتی فلسفه بسیاری از امور دیگر از قبیل نظافت، غسلها و این همه دستور بهداشتی كه در اسلام هست تقویت جسم است. آن چیزی كه ما عجالتا اسمش را تن پروری گذاشته ایم همان نفس پروری است. اینكه می گوییم اسلام با تن پروری مخالف است، ما نفس پروری و به عبارت دیگر شهوت پروری را تن پروری نامیده ایم. شك ندارد كه اسلام با آن مخالف است. ای بسا تن پرورهایی- به معنای نفس پرورهایی- كه جسم خود را تضعیف می كنند. آن آدمی كه تن پرور به معنای نفس پرور و شهوت پرور است و دائما دنبال تنقّل و انواع لذتهای جسمی است، اولین اثر كارهایش این است كه جسمش را خراب و ضعیف می كند. معمولاً پرورش واقعی جسم ملازم است با تحمل نوعی محرومیتهای جسمانی، یعنی با تن پروریِ به آن معنا و نفس پروریِ به آن معنا جور در نمی آید.

پس ما نباید اشتباه كنیم و مبارزه ای را كه اسلام با شهوت پروری و نفس پروری دارد، به دلیل اینكه ما اسم اینها را تن پروری گذاشته ایم، با مبارزه با تن پروری كه پرورش واقعی جسم و نیرومند ساختن و بانشاط كردن آن است یكی بدانیم. اما اگر كسی تمام همّش تقویت جسمش باشد، نقص كارش این نیست كه جسمش را تقویت كرده و مثلاً نگذاشته دندانش خراب شود، بلكه این است كه جنبه های دیگر را مهمل گذاشته است. آن چیزی كه در مورد این افراد بد است «حصر» است. مثالی می زنم: شما اگر بچه ای را ببینید كه همواره بازی می كند، یعنی وقت كارهای دیگر را هم به بازی می گذراند، یقینا خیلی ناراحت می شوید، ولی این معنایش این نیست كه شما با بازی كردن طفل مطلقا مخالف هستید. اگر همان بچه یك روز بازی نكند او را پیش طبیب می برید. پس اگر انسان بخواهد تمام وقتش را صرف تربیت جسم كند كار بدی كرده، ولی نه از این جهت كه تقویت جسم كرده بلكه از این جهت كه سایر جهات را تضعیف نموده است. اینكه می گویند نباید تن پروری كرد، مقصود چیز دیگری است. تضعیف جسم، در روشهای غیر اسلامی یعنی همان روش معروف هندی مطلوب است. آنها با پرورش جسم به همین معنا هم مخالفند. نه تنها با تن پروری به معنای شهوت پروری و نفس پروری مخالفند، بلكه با تقویت جسم هم مخالفند.

می گویند جسم و قوای جسمانی را باید ضعیف نگه داشت. این در اسلام نیست، ولی شك ندارد كه تقویت و تربیت جسم برای انسان از نظر اسلام هدف نیست؛ مطلوب هست ولی نه به عنوان هدف، بلكه به عنوان وسیله و شرط؛ یعنی انسان وقتی جسم سالم و قوی نداشته باشد، روح سالم هم نخواهد داشت. حال برویم سراغ قسمتهای روحی.

---