این شوخی نیست كه در حدیثی یك پیشوای مردم بگوید: خدا دو حجت دارد (حجت به امام و پیغمبر گفته می شود) : حجت ظاهر و حجت باطن؛ حجت ظاهر انبیا هستند و حجت باطن عقول مردم. این حدیثی است كه از مسلّمات احادیث شیعه است و در كافی هست. ممكن است بگویید بعضی عمل نكردند. من به آن كار ندارم، به هر حال این مطلب هست. جهلی كه در این حدیث آمده نیز نقطه مقابل عقل است، و عقل در روایات اسلامی آن نیرو و قوّه تجزیه و تحلیل است. در غالب مواردی كه می بینید اسلام جاهل را كوبیده، جاهل در مقابل عالم و به معنی بی سوادنیست، بلكه جاهلْ ضد عاقل است. عاقل كسی است كه از خودش فهم و قدرت تجزیه و تحلیل دارد و جاهل كسی است كه این قدرت را ندارد. ما خیلی افراد عالم را می بینیم كه عالمند ولی جاهلند؛ عالمند به معنی اینكه فرا گرفته از بیرون زیاد دارند، خیلی چیزها یاد گرفته اند؛ اما ذهنشان یك انبار بیشتر نیست، خودشان اجتهاد ندارند، استنباط ندارند، تجزیه و تحلیل در مسائل ندارند. این جور اشخاص از نظر اسلام جاهلند یعنی عقلشان راكد است. ممكن است علمش زیاد باشد ولی عقلش راكد است. این حدیث را زیاد شنیده اید: اَلْحِكْمَةُ ضالَّةُ الْمُؤْمِنِ حكمت گمشده مؤمن است.

حكمت بدون شك یعنی علمی كه محتوی حقیقت باشد، علمی كه استحكام و پایه داشته باشد و خیال نباشد. ما نمی توانیم اینها را درست نقاشی كنیم و كارهایی را كه تبلیغاتچی ها می كنند انجام دهیم و الاّ هریك از اینها از نظر ارزش تبلیغاتی برای اسلام فوق العاده است كه ایمان تا این حد تقدیس كننده حكمت باشد كه بگوید حكمت گمشده مؤمن است؛ یعنی حالت مؤمن برای دریافت حقایق باید حالت كسی باشد كه شی ء نفیسی از او گم شده و دائما در جستجوی آن است. این حدیث در احادیث زیادی دنباله دارد. من یك وقتی مداركش را جمع كردم، شاید به این مضمون بیست جا پیدا كنیم كه: خُذُوا الْحِكْمَةَ وَ لَوْ مِنْ اَهْلِ النِّفاقِ حكمت را فرا گیرید ولو از منافقین، ولو از كافران، ولو از مشركین: وَ لَوْ مِنْ مُشْرِكٍ. یعنی اگر احساس كردی كه آنچه او دارد درست است و علم و حكمت است، فكر نكن كه او كافر است، مشرك است، نجس است، مسلمان نیست؛ برو بگیر، حكمت مال توست، در دست او عاریه است. اَیْنَما وَجَدَها فَهُوَ اَحَقُّ بِها مؤمن هرجا كه حكمت را پیدا كند، خودش را از دیگران سزاوارتر می بیند.