حدیثی هست در كافی از حضرت موسی بن جعفر علیه السلام كه مخاطبشان هشام بن الحكم معروف است. هشام یكی از راویان ماست ولی از راویانی كه بیشتر در مسائل اصول دین كار می كرده و به اصطلاح آن زمان «متكلّم» بوده (گو اینكه خودشان نمی پسندیدند كه اسم «متكلّم» روی آنها بگذارند) ، با اهل كلام سر و كار داشته، یعنی همیشه در توحید و نبوت و معاد و [به طور كلی ] اصول دین بحث می كرده است و در میان شیعه و سنی اتفاق نظر است كه یكی از قویترین متكلّمین زمان خودش بوده است. چندی پیش به مناسبت نگارش كتاب خدمات متقابل اسلام و ایران، كتاب تاریخ علم كلام شبلی نعمان را- كه دانشمندی هندی بوده و كتاب جالبی نوشته است- می خواندم، و بعدها در شرح حال ابوالهذیل علاّف نیز- كه یكی از متكلّمین زبردست بوده و ایرانی الاصل است و بسیاری از ایرانیها و زردشتیهای زیادی به دست او مسلمان شده اند- دیدم كه نوشته است: همه از مباحثه با ابوالهذیل پرهیز داشتند و ابوالهذیل از تنها كسی كه پرهیز داشت هشام بن الحكم بود. غرض، هشام مرد بسیار قویّی بوده است. حضرت موسی بن جعفر علیه السلام مخاطبش هشام بن الحكم است كه اصلاً كارش كار عقلی و فنی است. او را بیشتر مؤمن به تعقل و تفكر می كند، می فرماید: یا هِشامُ! اِنَّ اللّهَ تَبارَكَ وَ تَعالی بَشَّرَ اَهْلَ الْعَقْلِ وَ الْفَهْمِ فی كتابِهِ خدا اهل فهم و عقل را در قرآن بشارت داده: فَبَشِّرْ عِبادِ، `اَلَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ اَلْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ. . . كه در آیه شریفه، خاصیت تجزیه و تحلیل و غربال كردن و خوب و بد را از هم جدا نمودن كه اصلاً خاصیت عقل همین است [بیان شدهاست. ] خاصیت عقل یكی فرا گرفتن علم و آموختن است، كه این مهم نیست؛ از وقتی كه شروع می كند به تجزیه و تحلیل، و غَثّ و سمین كردن، و تشخیص خوب از بد، و ریز و درشت كردن، از آن وقت عقل به معنی واقعی به كار می افتد.