بعلاوه راجع به عدل و به عدالت رفتار كردن و حق واقعی هر فردی را به او دادن، حتی نسبت به همین كافرانی كه با شما می جنگند و شما را [از خانه هایتان ] بیرون كردند، نیز می گوید از عدل خارج نشوید. آن، مسئله احسان بود. فرمود: به اینها احسان نكنید. اما مسئله عدل چطور؟ اینكه می خواهیم حق آنها را به ایشان بدهیم.

آیا می توانیم به آنها ظلم كنیم؟ می گوید: نه. در اوایل سوره مباركه مائده است: وَ لا یَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلی أَلاّ تَعْدِلُوا اِعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوی [1]. هرگز كینه و دشمنی یك قومی شما را وادار نكند كه بر آنها ظلم و ستم كنید، یعنی آنچه را كه مستحق آن نیستند به آنها برسانید؛ با آنها هم به عدالت رفتار كنید كه عدالت به تقوا نزدیكتر است. در آیات دیگر قرآن نیز هست كه با كافر جنگیدن هم یك حدی دارد؛ یعنی جایی می رسد كه اگر بیش از آن جلو بروند، به تعبیر خود قرآن اعتداء و تجاوز از حد است، كه در آیه دیگر می فرماید: وَ قاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللّهِ اَلَّذِینَ یُقاتِلُونَكُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اَللّهَ لا یُحِبُّ اَلْمُعْتَدِینَ [2]. در راه خدا با مردمی كه با شما می جنگند بجنگید، ولی از حد تجاوز نكنید. مثلاً آن وقت كه دشمن اسلحه اش را زمین می گذارد و می گوید تسلیم، آنگاه كه دیگر تسلیم شد و شمشیرش به روی شما كشیده نیست دیگر او را نكشید. یا مثلاً متعرض بچه هایشان نشوید، متعرض زنهایشان نشوید، متعرض پیرمردهایشان نشوید؛ متعرض آبادی شان، درخت و چشمه هایشان نشوید (همان دستورهایی كه پیغمبر اكرم غالبا وقتی كه مسلمین به جنگ می رفتند، به صورت متحدالمآل به آنها می فرمود) . بنابراین وقتی كه پای عدالت و نقطه مقابل آن، ظلم در میان باشد می گوید در مورد كافران هم از حد تجاوز نكنید، به آنها ظلم نكنید، با آنها هم به عدالت رفتار كنید. پس عدالت به هرحال باید رعایت بشود. احسان به كافر را در جایی اجازه می دهد كه اثر خوب داشته باشد، اما آنجا كه اثر بد می بخشد (یا برای خود او و یا برای مسلمین) مسلّم اجازه نمی دهد. مثلاً می گویند اسلحه به كافر نفروشید [3]. ولی ذكر می كنند كه این در صورتی است كه شما بدانید یا احتمال بدهید كه اگر این اسلحه را به او بفروشید، او را تقویت كرده اید و با همین اسلحه فردا به جنگ شما می آید و شما را از بین می برد. پس این در واقع تقویت غیرمستقیم دشمن علیه خودتان است؛ این كار را نكنید، و الاّ فروختن چیزی به كافران كه هیچ اثر نامطلوبی از آن پیدا نمی شود مانعی ندارد.

---